Slecht

‘Televisie schadelijk voor kind’ kopte het Reformatorisch Dagblad vanochtend. Er staat bij:

‘Dit artikel is onderdeel van 3Vandaag, een pagina in het Reformatorisch Dagblad waarop een actueel of belangrijk thema wordt belicht. Deze keer: KINDEREN EN TELEVISIE. Overal zijn tegenwoordig beeldschermen te zien. Van de supergrote tv op Utrecht Centraal Station tot het miniatuurscherm op een mobieltje. Speciale tv kanalen richten zich zelfs op baby’s en peuters. Er is nauwelijks discussie over de schadelijke effecten.’

De aanleiding is een zogenaamde ‘expert meeting Kind en Televisie’ vandaag, tussen tien uur en vijf uur, in het Descartes Centrum van UMC Utrecht, op de 11-de etage van het Matthias van Geunsgebouw in De Uithof. Aanstichter van deze bijeenkomst is de ons niet onbekende ‘arts in ruste’, zoals hij wordt genoemd, Hugo Verbrugh, samen met zijn ‘brother in crime’ (zoals ik hem hier even zal noemen), de neuroloog en neuro-fysioloog dr. Peter van Domburg. Op Villa Media (de website voor journalisten) werd deze bijeenkomst zo aangekondigd:

‘Circa zestig deskundigen en betrokkenen uit politiek, media, wetenschap, onderwijs, opvoeding en jeugdzorg zullen daar discussiëren over de invloed van televisie op de mentale ontwikkeling van kinderen. Aanleiding is de heruitgave onder auspiciën van de Vereniging voor Filosofie en Geneeskunde van een boekje uit 1964 van de arts Frits Wilmar waarin hij stelt dat televisie voor kinderen tot tien jaar letterlijk “geestdodend” is.

Recente inzichten in de cognitieve neurowetenschappen geven steun aan de stelling van Wilmar. In de heruitgave zijn deze inzichten samengevat en besproken door dr. Peter van Domburg, neuroloog en neuro-fysioloog, en dr. Hugo Verbrugh, arts-filosoof.

Het thema is in Nederland vooral actueel sinds 22 augustus jl., toen in Nederland bekend werd dat in november in Frankrijk een verbod op baby- en peutertelevisie ingaat. De ministers Rouvoet en Plasterk meldden toen binnen een etmaal – zonder enige onderbouwing van of toelichting op hun oordeel – dat zo’n verbod in Nederland niet aan de orde is. Maar het Franse verbod is gebaseerd op argumenten van dezelfde inhoud en strekking als die van Wilmar en de recente cognitief-neurowetenschappelijke inzichten. Deze bijzonderheid vormt een extra aanleiding voor de expert meeting, en geeft haar een actuele politieke lading.’

Nu blijkt dit initiatief echter al lang geleden opgemerkt te zijn. Op zijn weblog ‘De mens is als gras’ berichtte Martin Sulman op 19 augustus:

‘Televisie is slecht voor kinderen, aangezien het jonge kijkers in de ontwikkeling van hun motorische intelligentie belemmert. Dat beweren neuroloog Peter van Domburg en arts-filosoof Hugo Verbrugh naar aanleiding van een boek van de arts Frits Wilmar. Niet de TV-programma’s zelf worden op de korrel genomen, maar de televisie als medium.

Het boek van Frits Wilmar kwam in 1964 uit en is nu opnieuw uitgegeven met annotaties in de vorm van aanvullende uitleg, toelichtingen en commentaren bij de tekst van Wilmar door neuroloog Peter van Domburg en arts-filosoof Hugo Verbrugh. Het gehele boek met aanvullingen is op internet verschenen.

Televisie remt de ontwikkeling van de zintuigen en het zenuwstelsel van het kind. Alles wijst erop dat veel televisiekijken mede oorzaak is van allerlei moderne problemen bij kinderen en jongeren zoals een grotere aanwezigheid van aan autisme verwante stoornissen. Ook de aan ADHD ten grondslag liggende concentratieproblemen nemen toe als veel televisie gekeken wordt.

De televisie als moderne oppas is dus toch niet zo geschikt. “Veel televisie-kijken kan de gezondheid van uw kinderen ernstig schaden,” zou als waarschuwende mededeling aan ieder kinderprogramma vooraf moeten gaan. Klik hier voor een samenvatting van het boek.’

Ook Dennis Hoogervorst zoomt vandaag op zijn weblog Young Marketing in op de expert meeting. Hij schrijft onder meer:

‘In het debat over kinderen en televisie gaat het meestal over de inhoud van de programma’s, meestal in negatieve zin maar incidenteel ook met een positieve boodschap. De hierboven genoemde geleerde heren bekritiseren echter niet zozeer de programma’s, maar vooral de televisie zelf. Het medium zou een schadelijke invloed hebben op de ontwikkeling van de zintuigen en het zenuwstelsel van kinderen.

Tv-kijkende kinderen worden gehinderd in de ontwikkeling van hun motorische intelligentie en bij het vinden van hun oriëntatie in de werkelijkheid:
– Wat het kind op het scherm krijgt aangeboden, verschilt op een onduidelijke manier van de alledaagse continu veranderende werkelijkheid om het kind heen;
– Wat op tv te zien is, wordt gepresenteerd in een context die het kind niet kan kennen omdat het nog niet beschikt over de herinneringsbeelden die nodig zijn om correct te duiden wat het ziet;
– Het kind krijgt geen respons op pogingen om te duiden wat het op het scherm ziet en om zijn motoriek in actieve wisselwerking te komen met de op mensen lijkende figuren op het scherm.’

In een uitgebreid artikel in de Intermediair van 24 september met de titel ‘Schade van peuter-tv omstreden’ is Astrid Smit hier echter behoorlijk sceptisch over.

‘Je kunt je nauwelijks voorstellen dat programma's als de Teletubbies ­– waaruit hierboven werd geciteerd –- schadelijk kunnen zijn voor baby's en peuters. Toch mogen Franse omroepen ze vanaf 1 november niet meer uitzenden. Volgens de Franse Audiovisuele Raad leiden ze tot passiviteit, taalachterstand en concentratieproblemen. Zijn de Fransen aan het doordraaien of doen we in Nederland iets verkeerd?

Eind oktober organiseert de Vereniging voor Filosofie en Geneeskunde voor experts een debat over deze vraag. Een initiatief van arts-filosoof Hugo Verbrugh, voormalig hoofddocent filosofie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, en neuroloog Peter van Domburg, werkzaam in het Maaslandziekenhuis in Sittard. Samen schreven ze het boek Over de invloed van radio en televisie op kleuters en jonge kinderen. Daarin hebben zij de ideeën die kinderarts en antroposoof Frits Wilmar al in 1964 heeft opgetekend, geactualiseerd. Want Wilmar was zijn tijd ver vooruit, menen Verbrugh en Van Domburg. Hij zag al heel snel dat televisie de ontwikkeling van jonge kinderen kan schaden.’

Astrid Smit laat hier merken dat ze eigenlijk het omgekeerde vindt, namelijk dat deze twee Nederlanders aan het doordraaien zijn en dat de Fransen het bij het verkeerde eind hebben. Maar er zijn ook argumenten die zelfs haar te denken geven.

‘Volgens de Wilmar-adepten remt het kijken naar televisie de “motorische intelligentie”. Jonge kinderen hebben voor een goede ontwikkeling van hun zintuigen en zenuwstelsel (en dus ook het brein) een continue interactie nodig met hun omgeving. Ze moeten voelen, ruiken, kijken en horen. En vooral een antwoord of reactie krijgen. En dat biedt televisie niet. Televisie is eenzijdig en toont beelden waar vooral de heel kleine kinderen weinig van begrijpen, omdat het hen ontbreekt aan een referentiekader uit de echte wereld.

Verbrugh en Van Domburg voelen zich in hun visie gesteund door het Franse verbod. Want ook de Franse Audiovisuele Raad stelt dat televisie het contact met de werkelijkheid afsnijdt, waardoor het kind zich niet goed kan ontwikkelen. “Er is niks tegen wijn”, zegt in Le Monde van 12 juli jongstleden psychiater Serge Tisseron, die zich sterk heeft gemaakt voor het Franse verbod, “maar zou u een glas bourgogne geven aan een baby?”

De American Psychological Association huldigt eenzelfde standpunt en raadt af kinderen onder de twee jaar televisie te laten kijken. Volgens kinderarts Frederic Zimmerman, hoogleraar kind en media aan de Universiteit in Washington, hebben kinderen die op jonge leeftijd al voor de buis worden gezet een grotere kans op lees- en rekenproblemen, adhd en obesitas.’

Ze laat vervolgens een expert aan het woord, die niets moet hebben van een verbod op televisiekijken. Hij vindt dat veel te zwaar.

‘Peter Nikken van het Nederlands Jeugdinstituut, die promoveerde op kind en media, vindt daarentegen het Franse verbod op baby- en peuter-tv zwaar overdreven. “Er is geen enkel onderzoek dat deze drastische maatregel steunt.” De studies die de Amerikanen en Fransen noemen, rammelen volgens hem stuk voor stuk. “Het is ook heel moeilijk effecten aan te tonen. Er zijn allerlei storende factoren in het spel, zoals het gezin waarin een kind opgroeit, de school waar het naartoe gaat, genetische factoren. Wat is oorzaak, wat gevolg als een kind adhd heeft of minder goed kan lezen of rekenen? Je moet heel grote groepen kinderen jarenlang nauwkeurig volgen voor een stevig onderbouwde conclusie. En dat is tot nu toe niet gebeurd ­ als het al ooit gebeurt. Vind maar eens een groep kinderen die geen televisie kijkt.”

Voor het idee dat televisiekijken de motorische ontwikkeling van het kind remt, bestaat al evenmin wetenschappelijk bewijs, aldus Nikken. “Je moet een kind natuurlijk niet de hele dag voor de buis zetten. Maar een half uurtje per dag televisie kijken voor een baby of peuter is geen probleem. Boven de twee jaar is twee uur per dag het maximum.” Nikken denkt dat het Franse verbod vooral uit zorg is ontstaan. “Vroeger had je alleen Tik-tak, een programma van vijf minuten. Nu kun je een baby of peuter, als je wilt, de hele dag naar speciale voor hen gemaakte programma's laten kijken, zoals baby-tv. Gemakzucht van de ouders – even de baby voor de televisie, is ’ie lekker rustig – ligt dan al snel op de loer. En sommige ouders denken dat hun kinderen iets missen zonder die programma’s.’”

Wat het wetenschappelijk gehalte betreft, moet Verbrugh hem gelijk geven:

‘Hugo Verbrugh erkent dat er geen overtuigend wetenschappelijk bewijs is voor de schadelijkheid van televisie. “De vraag is of we daarop moeten wachten”, aldus Verbrugh die een levenswerk maakt van zijn strijd tegen kindertelevisie. “Ik ben te liberaal om voor een verbod te zijn, maar ik wil wel dat we in Nederland bewuster nadenken over hoe we omgaan met dit hypnotiserend medium.”

In Nederland mogen de omroepen gewoon baby- en peuter-tv blijven uitzenden, zo heeft minister André Rouvoet van Jeugd en Gezin een maand geleden besloten in reactie op het Franse verbod. Ouders moeten zelf hun verantwoordelijk nemen. In Frankrijk wordt er over anderhalve maand voor hen beslist. Al kunnen ze dan altijd nog uitwijken naar buitenlandse zenders ­of desnoods de dvd-speler.’

In de op zichzelf heldere samenvatting van het boekje van Frits Wilmar op Tv.webBlad.info (met ‘Onmisbare informatie over de invloed van Televisie’) wordt ook met zo veel woorden gezegd dat het geen wetenschappelijk onderbouwd verhaal is:

‘Wilmar was geen academische onderzoeker en deed geen experimenten met zijn kinderen. Hij keek gewoon heel goed naar hoe kinderen leven en handelen. Zo zag hij hoe het kind tijdens zijn eerste jaren in een intieme wisselwerking met zijn omgeving leeft. Het doet letterlijk alles na wat het ziet en hoort. Het kind ontwikkelt zich op basis van nabootsing van wat het uit de omgeving aangeboden krijgt. Tegelijk stemt het voortdurend de processen in zijn zintuigen en zijn motoriek op elkaar af. Daardoor ontwikkelt het kind bij zichzelf zijn zogeheten motorische intelligentie. Dat is het kenmerk bij uitstek waarin de mens zich van het dier onderscheidt.’

Dennis Hoogervorst heeft op zijn weblog vandaag alvast enkele uitspraken verzameld:

‘De volgende oneliners van enkele deelnemers maken duidelijk welke kant de discussie op zal gaan:
– “Beeldscherm-media vormen een te enge werkelijkheid” [Nathan Almekinders]
– “De televisie bevordert de integratie van de zintuigen niet, maar werkt zelfs aan de fragmentatie mee” [Ad Dekkers]
– “Tv-kijken houdt kinderen passief” [Thea van Eijk-Looijmans]
– “De tv is weliswaar een gewoon kastje, maar het beeldscherm is een merkwaardige gekleurde lamp die met je gedachten op de loop gaat” [Erik Hoogcarspel]
– “Het nog niet volgroeide brein krijgt niet de gegevens die nodig zijn om zich tot volledig en juist functioneren te ontwikkelen, en krijgt bovendien verkeerde gegevens” [Hans Ponssen]
– “Tv en radio zijn niet optimaal om aanknopingspunten te vinden omdat ze niet in dialoog zijn met de kijker/luisteraar” [Judith Slokker]
– “Ouders geven over het algemeen aan dat kinderen rustiger worden van het niet kijken” [Saskia M. van der Weck]’

In het Reformatorisch Dagblad zei Verbrugh vanochtend, in het hier in het begin al genoemde artikel van Ewout van der Staaij:

‘“Televisie is voor een kleuter geestdodend, voor het kind onder de tien jaar schadelijk en voor het schoolkind vóór de puberteit een belasting in zijn ontwikkeling die je beter kunt vermijden.”

Hij juicht het toe dat er een landelijk expertisecentrum komt dat opvoeders moet helpen verstandig en bewust met media om te gaan. Minder positief gestemd is Verbrugh echter over het feit dat er beperkte aandacht is voor de vraag naar de invloed van radio en televisie op kleine kinderen. “Waarom geven de ministers Plasterk en Rouvoet op voorhand al aan niets te zien in een verbod op tv-programma’s voor baby’s en peuters?” (...)

Ook natuurfilms zijn volgens Verbrugh taboe voor kleuters: “Het is niet te vergelijken met een boswandeling. Dan kun je de boslucht ruiken, de vogels horen en zien wat er gebeurt als je naar een vogel rent of door een plas loopt. Door die interactie met de omgeving ontwikkelen kinderen hun zintuigen en hersenen. De tv stompt de geest van een kind alleen maar af.”

Verbrughs grote tegenhanger is dr. Patti Valkenburg, hoogleraar kind en media aan de Universiteit van Amsterdam. Zij stelt dat er weinig wetenschappelijk bewijs is dat jong tv-kijken op zich slecht is. Verbrugh: “Het positieve effect is echter ook nooit aangetoond. We weten allemaal dat spiritus slecht is. Moeten we dan eerst onderzoeken wat de schade precies is bij kinderen die spiritus hebben gedronken?”’