Uitgekomen

Vandaag was het zover: de reeds lang aangekondigde uitreiking van de anti-kwakzalversprijs op een symposium van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Onder de mooie titel ‘Niet-reguliere geneeswijzen in de 21ste eeuw in internationaal perspectief’ kwam de vereniging vandaag in Amsterdam bijeen. Ik schreef er vorige maand over, op 23 september 2008 in ‘Het zaad van de haat’:

‘In ieder geval heeft de Vereniging tegen de Kwakzalverij vorige week haar jaarlijkse Meester Kackadorisprijs-nominaties weer bekendgemaakt: voor personen of instellingen die een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan de bevordering van de kwakzalverij in Nederland. Dat klinkt misschien humoristisch, maar dat is niet zo. Dat zou alleen zo zijn, wanneer die met een knipoog genomen werden, het wordt echter bloedserieus in de media overgenomen. Natuurlijk bestaat er echte kwakzalverij en die moet wel degelijk bestreden worden. Maar ziektekostenverzekeraar Azivo, de rector magnificus van de Vrije Universiteit prof.dr. Lex Bouter, het grootste maandblad over gezondheid in Nederland “GezondNu” (van Biohorma, oplage 92.000), het televisieprogramma “Uitgedokterd?!” van de NCRV, het ledenblad “Arts & Auto” van de Vereniging van Artsen Automobilisten met 90.000 leden – allemaal kwakzalvers? Alleen omdat de Vereniging tegen de Kwakzalverij niet kan accepteren en nog minder begrijpen waarom en hoe complementair aan elkaar geneeswijzen werken? Je zou toch zeggen dat dit een zwaktebod van jewelste is, dat iedereen meteen doorziet.’

Interessant in dit opzicht is bijvoorbeeld wat de website ‘Medical Facts’ van Janine Budding op 19 september erover schreef in ‘Nominaties van tendentieuze kwakzalversprijs 2008 bekendgemaakt’:

‘Dit jaar zijn ondermeer een publieke omroep, een belangrijke verzekeringsmaatschappij en een rector magnificus van een vooraanstaande universiteit, genomineerd. Frappant is wel dat voorzitter Cees Renckens van de vereniging tegen de kwakzalverij zelf volgens de grootste medische database, Pubmed, nog nooit een klinisch onderzoek gepubliceerd heeft, maar hij heeft wel altijd veel kritiek op werk van anderen.

Elk jaar weer leidt deze prijs tot felle kritiek om de Vereniging tegen de Kwakzalverij. De vereniging kraakt alles wat niet regulier is af. Holistische en complementaire artsen, die patiënten die regulier uitbehandeld zijn, nog wel willen en kunnen helpen worden aan de schandpaal genageld. Als een therapie niet wetenschappelijk bewezen is, is het niet goed en verderfelijk. Zij gaan voorbij aan het feit dat een patiënt alleen maar geïnteresseerd is in een oplossing van zijn of haar gezondheidsprobleem. De voorzitter van de Vereniging tegen de kwakzalverij maakt er een gewoonte van om reguliere collega’s en medisch hoogleraren ongenuanceerde te veroordelen. In het blad van de Koninklijke Maatschappij voor Geneeskunde, Medisch Contact van september 2006, tikte de hoogleraar virologie Prof. dr. J.Galama Renckens stevig op de vingers.’

Het vervolg van het artikel, dat geplaatst is in de rubriek ‘Opmerkelijk’, heeft als tussentitel: ‘De gelukkige genomineerden voor dit jaar zijn’, waarna een opsomming volgt met cynische opmerkingen van de redactie over de selectiecriteria. Het artikel eindigt met een sneer naar het symposium van vandaag:

‘De enige medische spreker is de heer Renckens en ze hebben een farmacoloog met een exotische naam uit het buitenland weten te strikken.’

De Vereniging tegen de Kwakzalverij kreeg ook van andere partijen de wind van voren. Zij moest zelfs op haar eigen website de argumentatie bij een van de nominaties rectificeren:

‘Op grond van verouderde informatie hebben wij ten onrechte in de shortlist van kandidaten voor de Meester Kackadorisprijs 2008 vermeld dat uitgeverij Mix Media BV voor 100% in bezit is van Biohorma BV. Deze vermelding is onjuist.’

De Vrije Universiteit kwam met een persbericht waarin zij haar grote verbazing uitsprak over de nominatie van haar rector magnificus:

‘Het beeld dat de Vereniging tegen de kwakzalverij in haar uiterst beperkte en niet-onderbouwde toelichting geeft, doet geen enkel recht aan de status en het belang van het wetenschappelijk hoogstaande werk dat prof. Bouter voor de VU heeft verricht en nog steeds verricht. (...)

De nominatie van prof. Bouter doet volstrekt geen recht aan zijn onomstreden wetenschappelijke reputatie en kwaliteiten. De Vrije Universiteit is dan ook bijzonder trots op zijn rector magnificus en staat volledig achter zijn wetenschappelijke werkzaamheden.’

Op 15 oktober kwam een brief in de publiciteit, die de VVAA, Vereniging voor arts-automobilisten, de dag tevoren had gestuurd naar de Vereniging tegen de Kwakzalverij, geadresseerd aan de secretaris, prof.dr. Frits van Dam. Die brief loog er niet om. Hij begint zo:

‘Het fenomeen kwakzalverij heeft iets te maken met mensen een rad voor ogen draaien, patiënten verkeerd voorlichten. Dat is een laakbare zaak. Temeer daarom klemt het, dat juist uw Vereniging tegen de Kwakzalverij bij brief d.d. 18 september 2008 aan “Geachte heer bestuur” zo buitengewoon onzorgvuldig met feiten rondom VVAA jongleert, op grond waarvan u zelfs meent ons te kunnen nomineren voor uw kwakzalversprijs “Meester Kackadoris”. Wij maken daar op inhoudelijke gronden ernstig bezwaar tegen. (...)

Deze feitelijke onjuistheden hadden gemakkelijk kunnen worden voorkomen door vooraf contact met ons op te nemen. Door echter direct de pers te zoeken met dergelijke onzorgvuldigheden doet u in de basis hetzelfde waar uw vereniging zo fanatiek tegen ten strijde trekt: derden verkeerd voorlichten. (...)

In het bovenstaande zijn we zo exact mogelijk op uw ongefundeerde aantijgingen ingegaan. De feiten spreken voor zich. Het is duidelijk dat uw vereniging door een onzorgvuldige voorbereiding de plank misslaat. Het zou van respect voor die feiten spreken indien u publiekelijk uw onzorgvuldigheden toegeeft en uw onterechte nominatie intrekt. Dat is in ieder geval hetgeen wij u – in eerste instantie – dringend verzoeken.’

Tussen de regels door is de boodschap, die trouwens ook bij de Vrije Universiteit doorschemerde, overduidelijk: als de vereniging het waagt om de VVAA de eerste prijs te toe te kennen, dan zwaait er wat. Bijvoorbeeld een fiks juridisch proces en vooral een flinke financiële claim. Dus was het van tevoren al duidelijk wie de prijs zou moeten krijgen. Er bleef immers één over die niet zelf uit de gezondheidszorg afkomstig was. Had de vereniging zelf bij de bekendmaking van de nominaties niet direct geschreven:

‘De Meester Kackadorisprijs wordt uitgereikt aan personen of instellingen die de kwakzalverij bevorderd hebben en die beter zouden moeten weten (de kwakzalvers zelf werden nog nimmer genomineerd).’

Op 22 oktober wist Iocob dit dan ook al te berichten:

‘Dat journalisten, die volgens de Vereniging tegen de Kwakzalverij medisch analfabeten zijn, ook anno 2008 weer aandacht gaan besteden aan de Kackadorisprijs deze week (uitreiking 25 oktober) is duidelijk. Maar inmiddels is het wel een klucht, die de Vereniging tegen de Kwakzalverij naar de zelfontbranding leidt. Nu is de nette en correcte beroepsorganisatie VVAA, Vereniging voor arts-automobilisten, zeer boos op onze helden van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, die hen een nominatie gegeven hebben voor de Kackadorisprijs 2008. Nou ze kunnen ontspannen, IOCOB weet al dat zij de prijs niet krijgen! Wie dan wel, dat kunt u vanaf de avond van 22 oktober in het laatste IOCOB filmpje vernemen, we verklappen alvast wat we vernamen, het gaat om een omroep met 4 letters, het begint met een N en eindigt met een V... (...)

In een begeleidende brief geeft de VVAA haarfijn de onjuistheden weer. Ze lijken verbaasd te zijn, wij wisten het al. Bij de VtdK kijken ze niet naar de feiten...’

De filmpjes van Iocob over deze kwestie zijn echt een giller. Amateuristisch en klunzig tot op het bot, met die smurfenpoppetjes en die hoge stemmetjes. Maar daarom juist zo passend. Je lacht je echt dood. Wie zegt dat humor geen wapen is? Het wordt allemaal op de Iocob-website uit de doeken gedaan, onder de titel ‘Smurfen helpen IOCOB met Inzichten!’:

‘Niet alleen loopt de nationale GaVoorCam-actie heel goed, en hebben al meer dan 27.000 mensen ons geholpen met het zetten van een handtekening, ook de smurfen helpen IOCOB nu met hun uitleg over de waarde van complementaire geneeskunde.

In de komende tijd verwachten we bij sommige onderwerpen steun van het smurfenvolkje. De grote smurf, de Cochrane-smurf, heeft al toegezegd om literatuur voor te lezen waaruit blijkt dat alternatieve geneeskunde soms duidelijk bewezen is en werkzaam en zinvol, en ook enkele artsen hebben hun medewerking toegezegd, zoals dr von Blumenstiel, specialist in geïntegreerde geneeskunde en dr Krenckens, die alles heel kritisch beziet en beter denkt te weten. Ook de rechterhand van dr Krenckens, professor BitsvanDam, gepensioneerd hoogleraar sociologie, treedt op. Beiden komen uit anti-kwak land. In de volgende filmpjes ziet u het debuut van de smurfen en onze specialisten binnen de IOCOB site!

– Voorbereidingen voor de Kackadorisprijs 2008 verlopen niet zonder problemen. Een kort fragment van de overwegingen dit jaar op 21 oktober 2008, door Dr Krenckens en Professor BitsvanDam.

– Dr Krenckens en Professor BitsvanDam van de anti-kwakvereniging worden bespiedt via de kristallen bol en we weten NU al op 22 oktober 2008, voordat de anti-kwakkers dat weten, wie deze week de Kackadorisprijs krijgt!!! Daar zullen ze van opkijken!

– Grote smurf vraagt Dr von Blumenstiel over hoe kostenbesparing in de gezondheidszorg in Smurfenland te bereiken is. Dr von Blumenstiel geeft enkele voorbeelden, onder anderen uit Swissie land.

– Dr von Blumenstiel en de schrijfsmurf bespreken de essentie van Geïntegreerde Geneeskunde, integrated medicine, onder leiding van de grote Smurf, die echter halverwege de bespreking acuut weggeroepen wordt...

– Professor Smurf legt uit waarom Engelsen vaak zo mooi gedetailleerd kunnen waarnemen en wat de redacteur van de Lancet vindt van het proces van peer review.

– Op 20 oktober de nieuwste: Dr Blumenstiel legt het nieuwste artikel uit waaruit blijkt dat acupressuur werkt bij kinderen om de angst voor een operatie minder te maken! Dr Krenckens meent dat dat niet kan, beweert ook dat het allemaal onzin is en vindt dat acupressuur niets anders is dan een Chinees naaldvak...

– De grote Cochrane smurf legt echter uit dat kruidenpillen beter werken bij depressie dan farmaceutische pillen, omdat ze niet alleen even werkzaam zijn, maar bovendien minder bijwerkingen hebben!

– Dr von Blumenstiel en Dr Krenckens bespreken met de babies de wetenschappelijke basis van babymassage en luisteren daarna naar de grote Cochrane-smurf.’

Vandaag kon Iocob daarom zowaar victorie kraaien:

‘De smurfen hebben in de kristallenbol al vernomen wie deze week de Kackadorisprijs 2008 krijgt! Kijk snel, een wereldprimeur, voordat de VtdK het zelf wist, weten de Smurfen het al! Drie Dagen tevoren zelfs! Wat enorm voorspelbaar allemaal...

Ook voorspelden de smurfen de verwarring bij de vereniging tegen de kwakzalverij goed, die kon namelijk niet kiezen tussen de NCRV en de rector... zie onderstaand filmpje en het persbericht van 25 oktober.

Eerder hadden Professor BitsvanDam en Dr Krenckens namelijk een ander geniaal plan met het toekennen van de prijs, maar dat ging door tekorten in de kas helaas niet door...’

Ik heb dus toch ongelijk gekregen met wat ik aan het begin schreef over mijn sombere verwachtingen ten aanzien van de nominaties:

‘Dat klinkt misschien humoristisch, maar dat is niet zo. Dat zou alleen zo zijn, wanneer die met een knipoog genomen werden’.

Dat is precies wat er nu is gebeurd. Een opvallende graadmeter hierbij is de publiciteit die de prijsuitreiking vandaag wist te genereren. Natuurlijk maakte het ANP een bericht, van het door de Vereniging tegen de Kwakzalverij voorbereide persbericht dat zij vanavond op haar website plaatste. Maar erg overtuigend klinkt het allemaal niet; het wordt ook relatief weinig overgenomen. Wel kort op de website van Trouw en het Algemeen Dagblad en een aantal regionale kranten. Maar wat veelbetekenend is: niet bij NRC Handelsblad, niet bij de Volkskrant, niet bij De Telegraaf... Mogelijk dat in een later stadium een artikel van een van hun verslaggevers met eigen waarnemingen volgt, waarin dan ook de schaduwkanten van deze vereniging eens naar voren mogen worden gehaald.

In dit opzicht was de column die Marcel Hulspas op 8 oktober in De Pers schreef over de nominatie van rector Lex Bouter, getiteld ‘Duistere rector’, op zijn minst opmerkelijk. Maar dan anders opmerkelijk dan je bij Hulspas zou verwachten. – Over hem werd op nog 5 september bij het aantreden van de nieuwe webredacteur van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, Jan Willem Nienhuys, vermeld:

‘In 1997 publiceerde hij samen met Marcel Hulspas Tussen Waarheid en Waanzin: een Encyclopedie der Pseudo-Wetenschappen. Ik beschouw dit boek als een standaardnaslagwerk dat in compacte, zorgvuldig geformuleerde lemma’s informatie biedt over het hele terrein van de pseudowetenschap, waarbij de pseudowetenschappelijke geneeskunde, dat is de kwakzalverij, ook ruim aan bod komt. In 2002 beleefde het boek zijn vierde, herziene druk. Ik had het vanaf mijn start als hoofdredacteur altijd naast mijn computer liggen om snel iets op te kunnen zoeken en ik werd zelden teleurgesteld. Een juweeltje dus.’

Antroposofen zullen zich Marcel Hulpsas ook goed herinneren; Hugo Verbrugh heeft vaak de degens met hem gekruist. Maar wat schrijft Hulspas tegenwoordig?

‘Bouter was de auteur van een overzichtsartikel over het effect van acupunctuur tijdens ivf-behandelingen. Alle onderzoek op één hoop vegend, hield hij een bescheiden positief effect over. En dat mag niet. Bouter, aldus Van Dam, “stimuleert onderzoek dat volgens de biologische inzichten onzinnig is.”

Acupunctuur, met zijn prikpunten en meridiaanlijnen, valt met geen mogelijkheid te combineren met moderne medische inzichten. Maar het gekke is dat dat geprik wel degelijk effect heeft. Een roker genezen, dat lijkt wat te hoog gegrepen, maar bij chronische pijn zoals rug- en nekpijn, migraine en reuma, maar ook bij misselijkheid, is acupunctuur even effectief als de conventionele medische behandeling. Dat zijn stuk voor stuk kwalen waarbij zaken zoals hoop en angst een grote rol spelen. En hetzelfde geldt voor het welslagen van een ivf-behandeling. Acupunctuur, met zijn oosterse reputatie, zijn complexe theorie en zijn prikken, is waarschijnlijk de meest effectieve placebotherapie die je op dit moment kunt bedenken. Maar daarnaast is acupunctuuronderzoek een fraaie illustratie van de grenzen van wetenschappelijk experimenteren. De hamvraag is: moet je om enig effect te bereiken, echt in de traditionele acupunctuurpunten prikken of is elke plek geschikt? Daar komen de deskundigen niet uit. Onderzoek met nepnaalden laat zien dat nepacupunctuur vaak net zo effectief is als de echte, maar er bestaat ook veel wetenschappelijke literatuur waaruit zou blijken dat nep niet werkt, en echt wél. Vraag onderzoekers naar een eindoordeel over acupunctuur, en dan blijkt (zoals zo vaak) dat ze het antwoord schuldig moeten blijven. Maar het eindoordeel is aan het experiment, ook als dat geen uitsluitsel wil geven. Bij de Vereniging tegen de Kwakzalverij denken ze daar anders over: wat theoretisch niet kan, moet je niet onderzoeken. Als dat regel zou zijn, was menige Nobelprijswinnaar nooit aan de bak gekomen, en kan menig laboratorium zijn deuren sluiten. Gelukkig beschikken onderzoekers over een duistere kant.’

Nou, als dat niet opmerkelijk is, weet ik het ook niet meer. Het is evenmin een incident, want dit is niet het enige wat hij schrijft. Hij heeft een wekelijkse column in De Pers en schrijft ook andere artikelen, bijvoorbeeld deze boekbespreking van 9 september over gentechnologie. Net zo ondogmatisch en reëel. ‘Genetisch gemanipuleerde gewassen zijn niet meer weg te denken. Het woord is aan de consument.’ Dus het kan tóch.