De wal

De wal begint het schip te keren. Dat is een gedachte die ik wel vaker denk. Me daarbij baserend op weldenkendheid. Geen exotisme of andere -ismen, maar gezond verstand. En de hoop dat zulke weldenkendheid bij meer mensen zal postvatten. Natuurlijk is er van alles dat dit in de weg wil gaan zitten. Deze weblog wil daar een tegenwicht tegen bieden en eraan meewerken dat een nuchter bekijken van de zaken meer om zich heen grijpt.

Die wal en dat schip hè. Bijvoorbeeld inzake de Nieuwe Influenza A (H1N1). Natuurlijk is voorzichtigheid geboden. En er op voorbereid zijn kan ook geen kwaad. Maar het RIVM en minister Klink van Volksgezondheid lijken intussen aardige imagoschade te lijden. Dat zingen in ieder geval de media momenteel in alle toonaarden. De lastige afwegingen die gemaakt moeten worden, en een beoordeling van hoe het tot nu toe is gegaan, beschreef Jan Meeus eergisteren in NRC Handelsblad, in een artikel met de titel ‘Griepvaccin: het klassieke dilemma van onzeker risico’. Daarin komt Frans Meijman, arts en hoogleraar medische publiekscommunicatie aan het VU medisch centrum in Amsterdam, aan het woord.

‘Meijman vindt dat de overheid in dit soort onzekere situaties de bevolking in een vroeg stadium bij de discussie moet betrekken. Met bijvoorbeeld televisiedebatten zoals Het Lagerhuis van de VARA, of met andere vormen van publiekdebatten. “Nu zie je dat politici beslissingen nemen op basis van adviezen van deskundigen. Omdat dat over het hoofd van de bevolking heengaat, bestaat er twijfel over de gemaakte keuzes. En dat ondergraaft het draagvlak dat in dit soort gevallen nodig is.”’

Het bericht gisteren in dezelfde krant, ‘Epidemioloog: geen bewijs dat Tamiflu complicaties vermindert’, is nog veel ernstiger:

‘Er is geen bewijs dat griepremmer Tamiflu griepcomplicaties vermindert, en zeker niet bij risicogroepen zoals ouderen, kinderen en zwangere vrouwen. Dat betoogt arts-epidemioloog Luc Bonneux vandaag op de website van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. (...) Volgens Bonneux is de stelling dat Tamiflu ernstige complicaties bij griep kan voorkomen gebaseerd op slechts één door fabrikant Roche betaalde studie.’

Iocob was er als de kippen bij om dit nieuws vergezeld te laten gaan van meer informatie in dit kader, met de titel ‘De werkzaamheid van Tamiflu en de industrie’.

‘Er zijn inmiddels meer aanwijzingen dat griepvirusremmers zoals Tamiflu weinig effectief zijn. Zijn kritiek [van Bonneux, MG] sluit aan bij de kritiek van andere epidemiologen die enkele weken eerder in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde schreven over onderzoek dat door de industrie opgezet en uitgevoerd werd.

Die schreven een mooi gewogen stuk, waaruit we het volgende citeren:

“In de discussie wordt de industrie vaak ten onrechte gedemoniseerd. Het primaire doel van de industrie is het creëren van waarde voor aandeelhouders. In die context is het logisch dat trials worden gestuurd vanuit marketingoverwegingen. Maar de meegaandheid van medische wetenschappers, versterkt door de ‘ondernemende universiteit’, heeft tot een situatie van onontwarbare verstrengeling geleid.

Door de monopoliepositie van de farmaceutische industrie met betrekking tot klinisch onderzoek naar het eigen middel, verdwijnt de mogelijkheid van onderzoek dat is opgezet vanuit andere, bijvoorbeeld patiëntgerichte, wetenschappelijke of maatschappelijke overwegingen.

De enorme complexiteit van de regelgeving die is ontstaan voor klinische trials leidt ertoe dat academische onderzoekers die steeds moeilijker aankunnen en dat trials worden uitgevoerd door zelfstandige bureaus die voor hun inkomsten volledig afhankelijk zijn van de farmaceutische industrie en waarbij academische auteurs slechts een vorm van toezicht op afstand houden.”

Bron: Onafhankelijkheid van medici en van medisch onderzoek. door Jan P. Vandenbroucke en Jos W.M. van der Meer. NED TIJDSCHR GENEESKD. 2009;153.’

En vandaag nog schrijft Maartje Smeets in Trouw over ‘Wapens tegen de Mexicaanse griep’. De Hema en A. Vogel blijken onverwacht garen te spinnen bij het angstbeeld dat mede door Klink en de overheid in een eerder stadium werd opgeroepen. Ook fruit mag zich verheugen in een verhoogde belangstelling. Jessica Grootenboer van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, RIVM, zegt:

‘Gezond eten en de weerstand op peil houden is altijd goed. In het ergste geval raak je ziek, blijf je een paar dagen binnen om goed uit te zieken en daarna kun je gewoon weer verder.’

Het grootste probleem wordt nu gezien in een ontwrichting van de samenleving, als dertig procent van de bevolking tegelijkertijd ziek raakt. Een economisch probleem dus. Maar niemand heeft het erover wat het betekent als zo’n vijf miljoen Nederlanders tegelijk ziek op bed ligt vanwege koorts. Dat zou wel eens héél heilzaam kunnen zijn. Van een beetje koorts word je heus niet slechter, zou ik denken, eerder beter. En de rest van Nederland houdt dan maar een paar dagen rekening met de zieken en zorgt goed voor hen. Dát zal heel gezond zijn.

Goed, dit betreft dus dat alom gevreesde griepvirus. Dat ik overigens niet wil bagatelliseren. Maar wel in de juiste context geplaatst wil zien, wat nu gelukkig steeds meer gebeurt.

Een ander onderwerp waarbij er sprake lijkt te zijn van de wal en het schip, is dat van de biologische landbouw en voeding. Ook dat is meerdere keren hier ter sprake geweest de laatste tijd. Helaas kunnen we ons hierbij nog steeds niet verlaten op de bd-vereniging (die nog immer verkondigt: binnenkort een nieuwe website), maar gelukkig wel op Biologica, die de vinger strak aan de pols houdt. Gisteren nog inzicht biedend met een uitstekend bericht over ‘National Geopgraphic, NRC en de paradigmaverschuiving’, dat het wederom waard is hier helemaal over te nemen:

‘Inzichten over de rol van biologische, duurzame landbouw bij het oplossen van de wereldvoedselcrisis kregen recentelijk stem in toonaangevende media in binnen- en buitenland: respectievelijk NRC Handelsblad en National Geographic. De overgang van de chemisch-industriële landbouw naar moderne agro-ecologie wordt hierbij beschreven als een paradigmaverschuiving*.

Gisteren, 19 augustus, stond een groot interview met de Indiase Vandana Shiva in NRC Handelsblad, een internationaal bekend voorvechtster van biodiversiteit, biologische landbouw en de rol van vrouwen in het overleveren van traditionele kennis. In het artikel vergelijkt ze de paradigma’s van klassieke mechanica en quantumfysica met respectievelijk ingenieurslandbouw en ecologische landbouw, die traditionele en moderne kennis van ecosystemen combineert. Vorige week viel in NRC al een artikel over de gevaren van octrooiverlening op zaden en planten te lezen, dat kritische geluiden over biotechnologie aanhaalde.

In National Geographic Magazine stond in juni een zeer uitgebreid en diepgravend artikel over de wereldwijde voedselcrisis: “The Global Food Crisis – The End of Plenty”.

Een citaat: “Is een herhaling van de groene revolutie – met het traditionele pakket van kunstmest, pesticiden en irrigatie, aangevuld met gentechzaden – echt het antwoord op de wereldwijde voedselcrisis? Afgelopen jaar concludeerde een mammoetonderzoek, getiteld de ‘International Assessment of Agricultural Knowledge, Science and Technology for Development’, dat de enorme productievergroting dankzij wetenschap en technologie in de laatste dertig jaar er niet in is geslaagd om de toegang tot voedsel te vergroten voor een groot deel van de armen in de wereld.”

“De zesjarige studie, opgezet door de Wereldbank en de wereldvoedselorganisatie van de VN (FAO), waarbij zo’n 400 landbouwkundige specialisten uit de hele wereld waren betrokken, riep op tot een paradigmaverschuiving in de landbouw: richting meer duurzame en ecologisch vriendelijke praktijken, waar de 900 miljoen kleine boeren in de wereld profijt bij hebben, en niet alleen de agro-industrie.” (...)

“Tot nu toe zijn gentechnologische doorbraken, die de gewassen uit de groene revolutie zouden bevrijden van hun zware afhankelijkheid van irrigatie en kunstmest, ongrijpbaar gebleken. Het modificeren van planten zodat ze hun eigen stikstof kunnen binden, of droogteresistent worden, ‘bleek veel moeilijker dan men dacht’, zegt Michael Pollan. Robert Fraley van Monsanto voorspelt dat zijn bedrijf droogte-tolerante mais op de VS-markt zal hebben in 2012. Maar de productieverhoging die tijdens droogtejaren wordt beloofd, is slechts 6 to 10% hoger dan die van standaard door droogte geteisterde gewassen.”

“En zo is er al een verschuiving ontstaan naar kleine, ondergefinancierde projecten verspreid over Afrika en Azië. Sommigen noemen het agro-ecologie, anderen duurzame landbouw, maar het onderliggende idee is revolutionair: dat we moeten stoppen ons eenvoudig te richten op het maximaliseren van graanopbrengsten tegen elke prijs, en de impact op de natuurlijke en sociale omgeving moeten meenemen.”

* Paradigma: een paradigma is een samenhangend stelsel van modellen en theorieën, een invalshoek waarmee de “werkelijkheid” geanalyseerd en beschreven wordt. Langer bestaande paradigma’s worden vaak als “vanzelfsprekend” ervaren; totdat een nieuw paradigma zich aandient. Wetenschapper Max Planck zei: “Een nieuwe wetenschappelijke waarheid overwint niet door de tegenstanders te overtuigen en hen het licht te laten zien, maar omdat de tegenstanders tenslotte sterven en er een nieuwe generatie opgroeit die ermee vertrouwd is.”’