Gif

‘De biologische landbouw heeft een geheim. Anders valt niet te begrijpen hoe biologische boeren het klaarspelen om de gifspuit aan de wilgen te hangen. Weinigen hebben dat geheim zo mooi onder woorden weten te brengen, met voorbeelden en anekdotes, als de Braziliaanse oud-minister van Milieu, José Lutzenberger.

“Het heeft me zelf jaren en jaren gekost om het paradigma te doorzien. We blijven in de landbouw maar bezig met het bestrijden van problemen ­ alsof de bestrijding van plaagorganismen het einddoel is, en niet het creëren van gezonde planten.”’

Zo schrijft hoofdredacteur Bart Hommersen in zijn tijdschrift Vruchtbare Aarde. Hij deed dat al in het eerste nummer van dit jaar; het tweede is inmiddels verschenen. Dat is ook een mooi nummer, met ‘tuinen’ als thema. Toch grijp ik terug op dat eerste van dit jaar, waarover ik op 10 april in ‘Vruchtbaar’ ook al begon. Toen was Michael Pollan de trigger. Nu is dat José Lutzenberger. Onder de titel ‘Smetteloos gaaf, heerlijk van smaak’ leidt Bart Hommersen diens optreden in:

‘Op weg van Duitsland naar Brazilië maakte hij een tussenstop in Amsterdam. Een laatste gelegenheid tot een interview met oud-minister Jose Lutzenberger. “Ik hoop nog minimaal drie of vier jaar mee te kunnen, om al mijn ideeën op papier te krijgen.” Hij zat vol voorbeelden en anekdotes waarmee hij het “geheim” van een gezonde gewasgroei wist over te brengen. Een aantal van Lutzenbergers mooiste inzichten en voorbeelden drukken we opnieuw af Lees verder ».’

Eronder staat nog dit:

‘Alle beschikbare teksten van Lutzenberger ontsloten (Portugees, Duits, Engels)’

Klik je op de ‘Lees verder’-link, komt een ander artikel te voorschijn, dat ook in de inhoudsopgave wordt aangeprezen, namelijk ‘Het geheim van de bio-landbouw 1’:

‘Biologische telers zijn idealisten, zeggen critici. “De mensheid kan nu eenmaal niet zonder bestrijdingsmiddelen. Als we niets tegen plaaginsecten zouden doen, eten ze onze gewassen op en lijdt de mensheid honger.” Maar is dat wel zo? Een Amerikaanse insectenkundige bedacht een simpel experiment en kwam tot een heel andere conclusie. Deel 1.’

Bart Hommersen zet daarin het probleem op heldere wijze uiteen:

‘Onlangs verbood het Europees Parlement de 25 meest schadelijke bestrijdingsmiddelen. Er is veel over te doen geweest. Een conservatief parlementslid uit Engeland mopperde dat EU-Parlementsleden niet inzien hoe noodzakelijk bestrijdingsmiddelen zijn. En onze eigen CDA-minister Verburg van Landbouw stond fors op de rem, verwijzend naar “het belang van de voedselvoorziening.”

VVD- en PvdA-Europarlementariërs lieten luid en duidelijk horen dat boeren moeten kunnen blijven beschikken over middelen om hun gewassen te beschermen tegen ziekten en plagen. “Anders zou de landbouwproductie in gevaar komen.”

Eind 2007 vroeg dit blad Johannes Blokland, fractievoorzitter van de CU en SGP fractie in het Europees Parlement, waarom hij eigenlijk tegen de biologische landbouw had gestemd. Idealisme is mooi, zei Blokland met zoveel woorden. Maar er moet ook eten op tafel komen.

En ja, dat was aanvankelijk ook de aanname van Larry Phelan, een Amerikaanse insectenkundige. Plaaginsecten vormen een objectief kwaad. En dus, zo was zijn veronderstelling, zullen ook biologische boeren iets moeten ondernemen tegen de insectendreigingen van buiten. Als boeren geen zware landbouwgiffen willen spuiten, zullen ze andere bestrijdingsmethoden moeten inzetten. Maar aan “bestrijding” zullen ook zij niet ontkomen.

De Amerikaanse hoogleraar ging langs bij biologische boeren en vroeg of ze mee wilden werken aan zijn onderzoek naar de werkzaamheid van natuurlijke bestrijdingsmiddelen. Maar de biologische boeren die hij polste, zagen er niets in.

Waarom insecten bestrijden als je er zo weinig last van hebt? “Onze problemen met insecten,” zo kreeg Larry Phelan te horen, “zijn zo klein dat het voor ons geen zin heeft geld uit te geven aan bestrijdingsmiddelen – of die middelen nu chemisch zijn of natuurlijk.”

De insectenkundige besloot deze conclusie op de proef te stellen. Zijn experiment situeerde hij in een kas. In die kas plaatste hij een paar honderd potten met maïsplanten, willekeurig door elkaar geplaatst. Twee keer per week liet hij vrouwelijke exemplaren los van de Europese maïsboorder (Ostrinia nubilalis), een erkende maïsplaag. En vervolgens telde hij de gelegde eitjes in de maïsplanten.

De helft van de planten stond in biologische grond; de andere helft in grond van een conventioneel bedrijf. Tegen de verwachting in bleek de maïsboorder een duidelijke voorkeur te hebben – een opvallende voorkeur voor conventionele maïs. Phelan telde achttien keer zoveel eitjes op de maïsplanten in grond afkomstig van conventionele boerderijen.’

Maar er is ook nog een ‘Het geheim van de bio-landbouw 2’. Op het einde van het artikel kun je daarnaar doorklikken. Hierin komt José Lutzenberger direct aan het woord:

‘José Lutzenberger, de Braziliaanse oud-minister van Milieu was niet verrast: “In de biologische landbouw is het algemeen bekend dat aardappelplanten makkelijk vrij van coloradokevers kunnen blijven, ook als de aardappelplanten op een naburig, conventioneel perceel onder de kevers zitten en alleen nog met behulp van insecticiden te redden zijn.”

In de laatste jaren van zijn leven reisde Lutzenberger de wereld rond om boeren van advies te dienen en lezingen te geven. Drie maanden voor zijn dood was hij op doorreis van Duitsland naar Brazilië even in Amsterdam. Bij die gelegenheid vertelde hij hoe de ziektedruk dramatisch kan verminderen op bedrijven waar boeren aandacht beginnen te schenken aan zaken als compostering en bodemstructuur.

Maar waarom wordt chemische bestrijding dan als een noodzakelijk kwaad in de landbouw gezien? Waarom heeft het enige in Europa toegelaten gentechgewas uitgerekend een “ingebouwd” gif tegen de larven van de maïsboorder?

In een goed verzorgd ecosysteem zijn in principe alleen kleine prikkels nodig. Prikkels die niet tegen de betreffende ziekte of plaag zijn gericht, maar alleen bedoeld als duwtje in de rug.’

In het artikel komen nog meer mensen ter sprake, David Servan-Schreiber bijvoorbeeld. Maar ook Jamie Oliver:

‘Een van de redenen waarom het zo moeilijk is om in termen van “gezondheid” te denken, stelt David J. Hunter, hoogleraar Public Policy and Health aan de Britse Durham Universiteit, is dat we de oplossingen hebben uitbesteed. “Maar ‘gezondheid’ is niet een product dat op bestelling geleverd wordt door een beroepsgroep of door instituten,” aldus Hunter een paar jaar geleden in een paginagroot artikel in NRC-Handelsblad. “Een kok als Jamie Oliver is belangrijker voor onze gezondheid dan nog een ziekenhuis erbij.”

“En toch stellen politici het verbeteren van gezondheid altijd op een lijn met de bouw van nieuwe ziekenhuizen.” Volgens Hunter een grote vergissing: “Niet gezondheidszorg is belangrijk als we een ‘gezonde’ samenleving willen, maar gezondheid.” Sterker nog: “We kunnen niet doorgaan op de huidige weg. Anders worden onze steeds ziekere samenlevingen nog zieker.”

José Lutzenberger zei meermaals dat alle grote problemen in de landbouw in Brazilië zijn op te lossen met een fractie van het bedrag dat naar de ontwikkeling van nieuwe bestrijdingsmiddelen en gentechoplossingen gaat.’

Zoals deze laatste het zelf formuleert in het echte interview met hem:

‘We blijven maar vastzitten in een soort bureauladedenken. De problematiek van bodem en bemesting hebben we in één lade gestopt; schimmelziekten in weer een andere lade; plaaginsecten in nog weer een andere. Alsof er geen samenhang zou bestaan tussen die problemen, alsof ze niets met elkaar te maken hebben.” Lees verder in de papieren editie 1-2009 »’

Dat interview bleek werkelijk het allerlaatste te zijn. Want in deze papieren editie wordt

‘Een sterk ingekorte versie van het interview zoals we dat eerder afdrukten in VA 1-2001’

gegeven:

‘Drie maanden voor zijn dood had dit blad een laatste gesprek met José Lutzenberger. Op weg van Duitsland naar Brazilië maakte hij een tussenstop in Amsterdam en overnachtte hij in een hotel nabij het Museumplein. Het laatste interview vond plaats in Bodega Keyzer naast het Concertgebouw. Editie 1-2001 hebben we grotendeels aan zijn visie opgehangen. Zijn voorbeelden en anekdotes blijven tot de verbeelding spreken. Weinig mensen lijken er zo goed in geslaagd het “geheim” te verwoorden van een werkelijk gezonde, biologische landbouw. Al jaren hebben we het gevoel dat Lutzenberger een groter publiek verdient dan wij hem kunnen geven. Wie ideeën heeft of wie geld over heeft voor een plan om een langere of kortere versie van dit interview beschikbaar te stellen voor een breder publiek: meld u bij de redactie.’

Op de website van Vruchtbare Aarde staat alleen de bovenvermelde verwijzing naar de papieren editie, met een bestelmogelijkheid. Het hele artikel is niettemin te lezen; hier op internet heeft men er een pdf-document van geplaatst. Waarmee de wens van de redactie om een breder publiek te bereiken meteen wordt vervuld.