Referendum

Wat zouden we moeten zonder de Vereniging tegen de Kwakzalverij? Het leven zou een stuk minder spannend zijn; in ieder geval deze weblog. De schrijvende leden ervan zijn weliswaar behoorlijk eenkennig, maar toch in staat daar punten mee te scoren. En dat houdt je scherp. Frits van Dam en Jan Willem Nienhuys hebben vandaag de handen ineengeslagen om duidelijk te maken hoe het écht zit met dat Zwitserse referendum over complementaire gezondheidszorg, dat hier nog nooit ter sprake is geweest. Daarom eerst een samenvatting van het voorafgaande.

De website van de Nederlandse Vereniging van Antroposofische Artsen (NVAA) heeft al een tijdlang (een maand of twee) op haar actuele pagina het volgende bericht met de titel ‘Zwitsers referendum: ja voor CAM geneeskunde!’ staan. Dat gaat zo:

‘Maar liefst 67% ja stemmen op een referendum dat er voor pleitte om meer aandacht te geven aan opleiding, onderzoek en vergoeding van complementaire geneeswijzen.

Op zijn Duits:

“Das Schweizervolk sagte mit überwältigendem Mehrheit JA (67%) am heutigen Abstimmungs-sonntag zu einem Verfassungsartikel über die Komplementärmedizin. Damit muss die Komplementärmedizin im Gesundheitswesen, bei Arzneizulassungen, bei der Regelung der Ausbildung von Naturheilpraktikern und in Lehre und Forschung auf universitärer Stufe berücksichtigt werden.”’

Hetzelfde bericht, maar nu van patiëntenvereniging Antroposana op 5 juni, heeft als titel gekregen ‘Zwitsers stemmen vóór Complementaire Gezondheidszorg’:

‘In Zwitserland is onlangs een referendum gehouden. Het voorstel om Complementaire Gezondheidszorg in de Zwitserse grondwet te erkennen en op te nemen in de basisvoorziening, is door 67% van de stemmers toegejuicht.

Het referendum betrof antroposofische geneeskunde, klassieke homeopathie, neuraaltherapie, natuurgeneeskunde en acupunctuur.

Na deze overweldigende meerderheid is het Zwitsers Parlement aan zet om de wens van deze grote groep burgers om te zetten in concrete plannen voor het onderzoek en onderwijs op universiteiten en hiervoor een budget vrij te maken.

Herbert Holliger, president van “Anthrosana”, de Zwitserse vereniging voor antroposofische gezondheidszorg, noemde deze overwinning een versterking van de antroposofische geneeskunde in de algehele Zwitserse gezondheidszorg.

Toch jammer, dat Zwitserland niet aangesloten is bij de EU!’

Zelfs de Nederlandse Vereniging van Antroposofische Zorgaanbieders (NVAZ) besteedde er in haar laatste uitgave van De Digitale Verbreding aandacht aan. Titel: ‘Zwitserland voorbeeldland voor complementair’.

‘De Zwitserse bevolking heeft op 17 mei via een referendum in haar grondwet laten vastleggen dat er rekening gehouden moet worden met de complementaire geneeskunde. Dit is, na jarenlange golfbewegingen in de erkenning van de complementaire geneeskunde in Zwitserland, “het begin van een blijvende paradigmawisseling”, aldus voorzitter Holliger van de Zwitserse patiëntenvereniging Anthrosana.

Het nieuwe grondwetsartikel waarover gestemd werd, luidt: “De Bond (= de Zwitserse staat — DS) en de kantons zorgen in het kader van hun bevoegdheden voor het rekening houden met de complementaire geneeskunde.” Dit werd mede bereikt door het platform “Forum Vrijheid in het Gezondheidswezen” (FFG), later omgedoopt tot “Forum voor Heelheidsgeneeskunde”. Waarom kan zoiets niet in Nederland?’

Wie die in de tekst genoemde DS is, weet ik trouwens niet.

In Motief, maandblad voor antroposofie, nr. 49 van februari 2002 verscheen het artikel ‘Het vermogen gezond te zijn’ van psychiater Marko van Gerven. Ik citeerde hier al eerder uit, op 8 november 2008 in ‘Kenniscentrum’. De aanleiding tot dit artikel was de jaarlijkse conferentie van de medische sectie van de Antroposofische Vereniging, die op zaterdag 23 februari 2002 in Driebergen plaatsvond. Het thema daarbij was zelfgenezing of salutogenese.

‘Marko van Gerven laat in onderstaand artikel zien dat dit principe van salutogenese overeenkomt met een belangrijk uitgangspunt van de antroposofische geneeskunst, namelijk het zelfgenezend vermogen van de mens. Hij stelt dat salutogenese het antroposofisch medisch wetenschappelijk onderzoek de mogelijkheid biedt om verloren terrein terug te winnen.’

Op een bepaald moment komt Marko van Gerven ook te spreken over een Zwitsers referendum. Dat gebeurt in het gedeelte met als tussenkop ‘Complementaire geneeskunst’. Algauw gaat hij over op meer inhoudelijke zaken, die ook interessant zijn om meteen mee te nemen, omdat dat een indruk geeft wat met antroposofische geneeskunde mogelijk is:

‘In Zwitserland is als gevolg van een referendum binnen de faculteit der geneeskunde van de Universiteit van Bern een plaats ingeruimd voor het doen van wetenschappelijk onderzoek naar complementaire geneeskunst. Sinds 1995 is een aantal richtingen verenigd in het KIKOM (“Kollegialen Instanz für Komplementärmedizin”) waarin docenten voor neuraaltherapie, homeopathie, antroposofische geneeskunst en traditionele Chinese geneeskunst en acupunctuur samenwerken. Naast het geven van college aan medische studenten over complementaire geneeskunst doen deze docenten ook wetenschappelijk onderzoek. De antroposofische arts Peter Heusser is de docent voor de antroposofische geneeskunst. Hij organiseerde in 1998 een eerste congres over wetenschappelijk onderzoek van antroposofische geneeskunst. Van dit congres is een uitvoerig verslag gemaakt, waaraan ik hieronder enkele illustraties ontleen.

In het meer theoretische gedeelte beschrijft Heusser dat een eerste niveau van het bevorderen van gezondheid zich afspeelt in het zoeken naar een evenwicht tussen de polen ziekte en gezondheid. Een tweede hoger principe kan worden gevonden in het zoeken van evenwicht tussen vitaliseren vanuit de “onderste mens”, waar de groei en voortplantingskrachten het meest uitgesproken zijn, en een “bovenste mens”, waar het principe van ontvitaliseren noodzakelijk is om bewustzijnsprocessen mogelijk te maken.

Het genoemde evenwicht wordt door de ritmische mens tot stand gebracht. De bovenste mens is terug te vinden in de wijze van ademen, terwijl de onderste mens zich uitdrukt in de wijze waarop in de polsslag de hartactie valt te registreren. De verhouding tussen polsslag en ademhaling, 4:1, is een maat voor het evenwicht tussen deze twee polen, tussen boven en beneden. Deze drieslag vormt het theoretisch uitgangspunt voor verder onderzoek.’

Op zondag 19 augustus 2007 schreef Bert Penninckx op de Belgische website Democratie.nu een bericht met als titel: ‘Een gezonde stemming?’ Mogelijkerwijs had hij de informatie van de website van Antroposana, want die staat onder het artikel vermeld. Daar heb ik hierover echter niets terug kunnen vinden. Dus ik ben blij dat ik in ieder geval dit heb gevonden, want het laat zien dat de ontwikkelingen niet stil hebben gestaan:

‘Interessant nieuws uit Zwitserland. Twee jaar nadat in 2005 vijf complementaire geneeswijzen (ook de antroposofische geneeskunde) daar uit de basisverzekering werden verwijderd, nemen de kansen toe dat dat men geheel of gedeeltelijk op dit besluit zal terugkeren. Hoe dat komt? Door een zgn. “volksinitiatief”. Zoals u wel weet kent Zwitserland van oudsher het volksreferendum. De aanloop naar een Referendum wordt gevormd door een “volksinitiatief”, meestal in de vorm van een actie- of belangengroep, die een bepaald onderwerp op de politieke agenda wil plaatsen en aan het oordeel van de kiezer wil onderwerpen. Het initiatief “Ja tegen complementaire geneeswijzen”, opgestart in 2005, heeft de afgelopen twee jaar niet stilgezeten en het lijkt zeer waarschijnlijk dat het voorstel om de complementaire geneeswijzen weer in de basisverzekering op te nemen in 2008 in een volksreferendum aan de orde komt.

Bovendien... lijkt het erop dat een meerderheid van de Zwitserse bevolking vóór opname van de complementaire geneeswijzen in de basisverzekering zal stemmen.

In Zwitserse politieke kringen én in het verband van ziektekostenverzekeraars, ziet men de bui al hangen. In die kringen circuleert al het voorstel om in elk geval drie complementaire geneeswijzen (ook de antroposofische) in de basisverzekering op te nemen. Zo hoopt men, het wordt openlijk toegegeven, het volksinitiatief de wind uit de zeilen te nemen.

“Ja tegen complementaire geneeswijzen” wil namelijk nog wel wat verder gaan: de vijf complementaire richtingen weer terug in de verzekering maar ook beroepserkenning van therapeuten en het beschikbaar stellen van middelen voor onderzoek en onderwijs in de complementaire geneeswijzen én samenwerking tussen de zgn. reguliere en de complementaire geneeskunde.

Ook de Zwitserse Democratie lijkt te gedijen in de gezonde berglucht.
http://www.antroposana.nl’

Na deze ‘korte samenvatting’ (maar niet heus) van het voorafgaande, kan ik overschakelen naar wat de Vereniging tegen de Kwakzalverij hierover schrijft. Het behoeft nauwelijks meer toelichting. U moet alleen opletten in hoeverre de antroposofische geneeskunde door Frits van Dam en Jan Willem Nienhuys buiten schot wordt gehouden. Dat is een interessant fenomeen, waarbij de duiding van het waarom mij tot nu toe nog ontbreekt. De titel van hun bijdrage is: ‘Zwitsers manifest over complementaire behandelingen. Medische Faculteit Zürich staat pal voor wetenschap’. Het intro gaat als volgt:

‘Op woensdag 8 juli 2009 verscheen er in Neue Zürcher Zeitung een opvallende advertentie. Twaalf (oud-)dekanen van de medische faculteit van de Universität Zürich spraken hun verontrusting uit over de gevolgen van een volksraadpleging over complementaire behandelwijzen.’

Vervolgens geven de beide auteurs een gedegen verhaal, zoals ik in ieder geval van Jan Willem Nienhuys niet veel anders gewend ben. Hij schrijft over het algemeen geen onzin, alleen een beetje eenzijdig.

‘In een referendum op 17 mei 2009 hadden de Zwitsers met tweederde meerderheid uitgesproken dat de overheid “volledig rekening moest houden” met de complementaire geneeskunde. Het was duidelijk dat de actievoerders die op het referendum aandrongen zelfs vonden dat alle alternatieve geneeskunde thuishoort in de basisverzekering.

De precieze tekst die nu in de Zwitserse wet staat, luidt:

art 118a. Bund und Kantone sorgen im Rahmen ihrer Zuständigkeiten für die umfassende Berücksichtigung der Komplementärmedizin.

De (oud-)dekanen benadrukken dat het ongewenst is dat de complementaire geneeskunde in de basisverzekering komt. Er is immers maar één geneeskunde. In de basisverzekering horen geen onbewezen behandelingen thuis. Om opgenomen te worden in een basispakket moeten behandelingen volgens de regels van de kunst onderzocht te worden op veiligheid en effectiviteit.

Dit is een discussie die in Nederland eigenlijk al begon toen de commissie Muntendam in maart 1972 werd ingesteld. Ook toen was de vraag of alternatieve behandelwijzen in het ziekenfondspakket moesten. Dat ging toen niet door, maar allerlei belangengroepen bleven maar zeuren. Overigens, als we in Nederland een referendumsysteem zouden hebben zoals in Zwitserland, dan zouden we misschien een vergelijkbare uitslag krijgen. Uit allerlei onderzoeken blijkt dat tweederde van de Nederlandse bevolking een voorstander is van integratie van alternatief en regulier. Overigens was in Zwitserland door het lage opkomstpercentage uiteindelijk maar bijna 26 procent van de bevolking voor, bijna 13 percent tegen en de rest (72 percent) ongeïnteresseerd.

Door de CAM-artsen in Nederland is uiteraard met triomf gereageerd op het Zwitserse referendum: “Zwitsers referendum: ‘Ja voor CAM-geneeskunde’” heet het op de website van de CAM-dokters. Ze citeren een Engels persbericht van de actievoerders (zie de pdf hierboven), die stellen dat de regering nu wel verplicht is om behandeling door CAM-artsen in het basispakket op te nemen, en de CAM-behandelingen te integreren in onderwijs en onderzoek. Overigens is er al een afdeling chiropraxie aan de Universität Zürich!

De medische faculteit van Zürich is bang dat de reguliere geneeskunde ernstig gecorrumpeerd wordt als alternatieve behandelwijzen voor de wet en de verzekering gelijkgesteld worden met reguliere geneeskunde. De Zürichse dekanen doen dan ook een beroep op de andere universiteiten in Zwitserland om hun actie te ondersteunen.

Het zou een goede zaak zijn als de Nederlandse universiteiten kennis nemen van wat er in Zwitserland aan de hand is. De KNMG heeft zich gelukkig vorig jaar al ondubbelzinnig uitgesproken voor een wetenschappelijke geneeskunde. Misschien kunnen de medische faculteiten in navolging van hun Zwitserse collega’s zich eens duidelijk uitspreken over al die pogingen van de complementaire geneeskunde om zich in de reguliere geneeskunde uit te zaaien.

De Nederlandse CAM’ers wensen vrijstelling van btw, en in samenhang daarmee opname in het BIG-register als medisch specialist, en uiteraard CAM in het basispakket. De volgende stap is natuurlijk dat de universiteiten een specialisatie CAM-geneeskunde moeten aanbieden met als hoofdvakken acupunctuur, homeopathie, natuurgeneeskunde en manuele therapie.

Er worden nog steeds in de gebouwen van de VU gelovige lessen over de homeopathie gegeven, een vak dat in flagrante strijd is met alles wat de natuurwetenschap in de afgelopen twee eeuwen ontdekt heeft, en dat elke experimentele basis ontbeert. Aan de VU werken ten minste vier artsen die buiten het universiteitsterrein er een alternatieve praktijk op na houden. Met de universiteit van Groningen is een acupunctuurkliniekje geassocieerd, in de Nijmeegse universiteit is ook een acupuncturist werkzaam en in diverse Nederlandse niet-universitaire ziekenhuizen hebben CAM-artsen al emplooi gevonden.

Een universitaire erkenning van de CAM-geneeskunde is echter ondenkbaar. De universiteit moet garant staan voor wetenschappelijke kwaliteit. Er is niet alleen maar één geneeskunde, er is maar één wetenschap. Men brengt chemici niet meer bij dat de materie bestaat uit de vier elementen aarde, lucht, vuur en water. Evenmin hoeven natuurkundigen te leren dat zware dingen vallen door hun natuurlijke neiging om naar het middelpunt van het heelal te gaan. Waarom zou men medici dan natuurgeneeskundige bedenksels moeten bijbrengen over het evenwicht van bloed, slijm, gele en zwarte gal, dan wel kapha, pitta en vata? Waarom zouden zij de ongeveer even oude en even achterhaalde Chinese boekenwijsheid moeten leren dat er een levenskracht stroomt door onvindbare buizen en niet-bestaande organen? De astronomen hoeven niet meer te leren dat zon, maan en sterren aan roterende kristallen bollen bevestigd zitten die een bewegingsloze aarde als middelpunt hebben. Waarom zouden dan wetenschappelijke geneeskundigen aandacht moeten schenken aan onbewezen, onhoudbare of weerlegde en achterhaalde theorieën en praktijken?

In andere landen heeft de politiek geprobeerd op ideologische gronden wetenschappen als relativiteitstheorie, kwantumfysica en genetica te verbieden of voor te schrijven wat ze voor waar moesten houden. Met die politici is het slecht afgelopen, en in die landen heeft de wetenschap een halve eeuw later nog te kampen met de gevolgen.

Vertalingen

Hieronder staan de vertalingen van de advertentie en van het hoofdredactioneel commentaar. De Duitse tekst van de advertentie staat ook in de link rechtsboven.

Advertentie in de Neue Zürcher Zeitung van 8 juli 2009; de advertentie stond die dag ook in de Tages-Anzeiger.

“Het Manifest van Zürich
Het werkzaamheidsbewijs voor medische handelingen

In verband met de opneming van de complementaire geneeskunde in de grondwet is in sommige kringen de indruk ontstaan dat er meer dan één geneeskunde is. De ondergetekenden wijzen er nadrukkelijk op dat er maar één geneeskunde is en dat deze alle werkzame medische handelingen omvat.

Om de werkzaamheid van een medische handeling aan te tonen, is er een bewijs nodig dat berust op wetenschappelijke criteria. Er moet bijvoorbeeld zijn aangetoond dat een geneesmiddel werkzamer is dan een schijnmiddel (een placebo). Het experimenteel bewijs dat een medische handeling werkzaam is, geschiedt volgens internationaal erkende wetenschappelijke methoden. Berichten over ervaringen en gevalsbeschrijvingen alleen zijn niet genoeg voor een bewijs van werkzaamheid. Het staat buiten kijf dat wetenschappelijke methoden noodzakelijk zijn om de risico’s vast te stellen die met een medische handeling gepaard gaan, bijvoorbeeld bijwerkingen van een medicijn.

Wij vinden het vanzelfsprekend dat met het oog op de eenheid der geneeskunde het bewijs van werkzaamheid van welke medische handeling dan ook dient te geschieden door de toepassing van wetenschappelijke methoden. Even vanzelfsprekend vinden wij het dat handelingen waarvoor zulk een bewijs van werkzaamheid niet geleverd kan worden, ook niet door de basisverzekering betaald worden.

Was getekend:
de decaan, Prof. Dr. Dr. Klaus W. Grätz
11 oud-decanen
97 hoogleraren van de medische faculteit
(samen ongeveer 60%)
203 alumni van de medische faculteit”

Commentaar in de Neue Zürcher Zeitung, 9 juli 2009

“Zürichse artsen sceptisch over alternatieve geneeskunde
Hoogleraren geneeskunde van de universiteit van Zürich hebben de publiciteit gezocht met hun advertentie op woensdag in de Neue Zürcher Zeitung en de Tages-Anzeiger. Onder de titel ‘Zürcher Manifest zum Nachweis der Wirksamkeit medizinischer Verfahren’ eisen ze dat alle therapievormen die door de basisverzekering vergoed worden volgens dezelfde wetenschappelijke maatstaven beoordeeld worden.

De achtergrond van deze ongewone actie is het eedgenootschappelijke referendum op 17 mei van dit jaar, waarin de stemgerechtigden met een duidelijke meerderheid in de grondwet verankerden dat de kantons rekening moeten houden met complementairgeneeskundige methoden zoals homeopathie, acupunctuur en fytotherapie. Wat dat precies wil zeggen, blijft trouwens open. De wens van de initiatiefnemers is duidelijk. Zij willen dat alternatieve therapieën ook door de basisverzekering betaald worden. Daartegen komen de hoogleraren geneeskunde van Zürich in het geweer. Dat begon met de advertentie die de decaan van de medische faculteit, Klaus W. Grätz en elf van zijn voorgangers is ondertekend. Volgens Alexander Borbély, een van de drijvende krachten achter de advertentie, hoopt men op meer stappen, en ook op steun van andere medische faculteiten in Zwitserland. Borbély ontkent desgevraagd dat de ondertekenaars, allen toonaangevende vertegenwoordigers van de universitaire geneeskunde, in het algemeen sceptisch over de complementaire geneeskunde waren. Complementaire geneeskunde is wel werkzaam, zegt Borbély. Maar is het duidelijk dat dit wetenschappelijk moet worden vastgesteld voor ze in de basisverzekering wordt opgenomen. Het moet ook duidelijk zijn, dat de hoogleraren ervan uitgaan dat die werkzaamheid niet voor alle handelingen kan worden bewezen.

Goede ogenblik pas nu
Waarom zijn de decanen niet al tijdensde stembusstrijd opgetreden tegen het wetsvoorstel? Borbély zegt dat men toen weinig kans op succes had. Er tekende zich een duidelijke meerderheid af ten gunste van de complementaire geneeskunde. Juist nu is het goede ogenblik, omdat er nu een antwoord moet komen op de erkenning van afzonderlijke handelingen. Waar het om gaat, zegt Borbély, is dat de werkzaamheid van alle medische handelingen getoetst wordt naar dezelfde wetenschappelijke criteria. Telkens maar weer kwam de eis naar voren om afzonderlijke therapieën anders te beoordelen. Zover mag het niet komen.”’

Het door Van Dam en Nienhuys genoemde ‘Engelse persbericht van de actievoerders (zie de pdf hierboven)’ en de ‘Duitse tekst van de advertentie in de link rechtsboven’ heb ik hier voor u:

‘Oorspronkelijke tekst manifest (DOC)
Engels persbericht CAM-activisten (PDF)’

Ze doen hun werk netjes, Frits van Dam en Jan Willem Nienhuys, en leveren op deze manier degelijke informatie. Ze kunnen alleen niet nalaten te sneren naar ‘acupunctuur, homeopathie, natuurgeneeskunde en manuele therapie’ en deze te betitelen als ‘onbewezen, onhoudbare of weerlegde en achterhaalde theorieën en praktijken’, waarbij uiteraard de meest kolderieke onzin wordt aangevoerd om hun argumenten kracht bij te zetten. In navolging van hun Zwitserse vakbroeders schrijven zij niet onterecht:

‘De universiteit moet garant staan voor wetenschappelijke kwaliteit. Er is niet alleen maar één geneeskunde, er is maar één wetenschap.’

De decanen zelf formuleerden het zo:

‘Wij vinden het vanzelfsprekend dat met het oog op de eenheid der geneeskunde het bewijs van werkzaamheid van welke medische handeling dan ook dient te geschieden door de toepassing van wetenschappelijke methoden.’

Dat lijkt mij een gerechtvaardigde eis te zijn. Wanneer je tenminste in aanmerking neemt dat die methoden niet eeuwig en onveranderlijk zijn, maar mee-evolueren met het denken over gezondheid en ziekte.

Eén ding ben ik het met Van Dam en Nienhuys duidelijk niet eens: een universitaire erkenning van de CAM-geneeskunde is namelijk heel wel denkbaar. Er moet alleen werk van gemaakt worden. Dát lijken de heren met hun stuk nu juist proberen te voorkomen. Maar wij weten beter. En verder wordt er naar antroposofische geneeskunde door hen niet gescholden. Is dat een teken aan de wand of is de Vereniging tegen de Kwakzalverij haar strategie aan het veranderen?