Kosmos

Dit is de snelweg tussen Gouda en Woerden, want de wandeling is nog altijd op weg naar de Reeuwijkse Plassen. De snelweg zal langs blijven razen totdat we de ‘Enkele Wiericke’ bereiken. Wikipedia geeft hiervan trouwens nog een aardige toelichting.

Het is weer hoogzomer en dat betekent dat we gerust door kunnen gaan met nieuws uit de agrarische sector. De biologisch-dynamische landbouw dan, want daar gaat het hier om. Ik heb drie dingen te melden. Het eerste is eenvoudig een televisieprogramma vanavond om tien over half elf op Nederland 2, namelijk de documentaire ‘De Kleine Oorlog van boer Kok’.

Zo meldde de ‘StadAmersfoort.nl’ (een uitgave van Koninklijke BDU Uitgevers BV) al op vrijdag 31 juli 2009:

‘De televisiedocumentaire “De Kleine Oorlog van boer Kok” vertelt het verhaal van een kleine boer en zijn twee zonen. Met man en macht verzetten zij zich tegen de stad die hun land wil annexeren en tegen de kafkaëske landbouwbureaucratie. Sinds 1995 volgen de makers deze familie in hun dappere strijd met steeds onverwachte wendingen. HUMAN zendt de documentaire uit op donderdag 6 augustus om 22.40 uur op Nederland 2.

Het land van Herman Kok ligt in Hoogland. Ingesloten door nieuwbouwwijken en voorbestemd om te worden opgeslokt. Het van oorsprong boerendorp Hoogland werd in de jaren tachtig door Amersfoort geannexeerd. Boeren werden uitgekocht, maar Herman Kok weet van geen wijken. Hij groeide er op en wil er, net als zijn vader, zijn laatste adem uitblazen.

Als pionier van de biologisch-dynamische veeteelt leeft boer Kok in harmonie met zijn vee en met zijn land. Hij houdt van zijn koeien en van zijn grasmat die al 35 jaar oud is. Behalve gras groeit er van alles: bloemen, kruiden en klavers.

Als in 1994 de nieuwe mestwet van kracht wordt, komt er een einde aan het harmonieuze bestaan van boer Kok en zijn gezin. Boeren mogen hun drijfmest niet meer over het land uitrijden. Het moet centimeters diep onder de grond worden geïnjecteerd om zo de uitstoot van ammoniak tegen te gaan. Maar boer Kok weigert zijn prachtige oude grasmat hieraan op te offeren. Bovendien bevat zijn mest maar 30% van de ammoniak die gemiddeld gangbaar is. Hij gebruikt geen kunstmest en voert zijn koeien geen krachtvoer. Hij haalt de scherpste milieudoelstellingen met gemak. Maar regels zijn regels; ook voor boer Kok.

Houden boer Kok en zijn zonen hun rug recht wanneer de politie hen het vuur aan de schenen legt en met groot machtsvertoon op het erf verschijnt? Wanneer justitie hen veroordeelt en een van de zonen opsluit? Als de gemeente Amersfoort beslag wil leggen op hun land en de overheid hen het werken onmogelijk maakt? Kunnen zijn zonen het bedrijf uiteindelijk nog voortzetten?

“De Kleine Oorlog van boer Kok” is een ongewone realitysoap over een kleine boer en zijn zonen, die niet van wijken willen weten. Donderdag 6 augustus 2009, 22.40-23.30 uur op Nederland 2. Samenstelling: Huib Schoonhoven, Karen Kuiper en Kees Vlaanderen.’

Het doet me denken aan wat ik op 30 juni schreef in ‘Productievermindering’. Als je niet doet of denkt wat gangbaar is, word je al heel gauw verdacht of zelfs zwart gemaakt. Ik dacht dat dat vooral in de medische wereld gold, maar in de agrarische sector kunnen ze er ook wat van. Die dertigste juni begon ik zo:

‘Opwinding in de landbouwwereld. Twee hoogleraren in Wageningen kapittelen het mestbeleid van minister Verburg van Landbouw. Zij doen dat in niet mis te verstane woorden in een opinieartikel in Trouw vandaag. De ene hoogleraar is Edith Lammerts van Bueren, de andere Paul Struik. Stef Severt van het Agrarisch Dagblad bericht hierover; de twee reacties tot nu toe spreken boekdelen (de eerste van ‘landbouwer’, de tweede van ‘melkveehouder’) (...)’

In een week tijd stonden er 29 reacties onder het tweede artikel die er niet om logen, waarbij bleek hoe moeilijk het voor sommigen is om anders te denken en daarmee ook anders te handelen. Een mooi voorbeeld daarvan zijn deze twee, die tenminste nog rationele tegenargumenten zoeken:

‘06 jul 2009 17:12
deze “beste mensen” hebben dus kennerlijk geen verstand van zaken.... kijk eens goed naar de weides... 10 jaar terug zag je nog mooie donkergroene weides, maar die zie je nu niet meer. dit duidt dus dat er veel (maar dan ook echt VEEL) te weinig stikstof op het land komt... doodzonde, want nu gaat de kwaliteit van het voedergewas achteruit. jammer........
Geplaatst door maarten, maarkelsebrook

03 jul 2009 15:10
voor deze onderzoekers kunnen inderdaad beter andere komen die de benutting van drijfmest kunnen verbeteren waardoor er minder milieubelastende kunstmest nodig is. oh ja, het begint er op te lijken dat je beter de telegraaf kan gaan lezen als kwaliteitskrant.
Geplaatst door Q., Zoeterwoude’

De reacties bij Trouw bleven beperkt tot vijf, waarbij de laatste en volledig ondertekende, van Peter Daub van de Vrije Consumenten Vereniging, het simpel hield op:

‘Bewustwording is godzijdank een onomkeerbaar proces! Ook wel genoemd “voortschrijdend inzicht”. Daarin kunnen we het volste vertrouwen vinden dat en de wetenschap en de commercie en de landbouw tenslotte de weg zullen vinden (inclusief de bewijzen) naar een efficiënte – biologische – dynamische landbouw oftewel echte landbouw!’

Ook Biologica reageert op een artikel eergisteren in Trouw, door Maartje Bakker, over een thema dat hier al eerder aan de orde is geweest:

‘Biologische landbouw is sterk in opkomst. Stel dat die groei doorzet: is het dan haalbaar om wereldwijd te overleven op louter en alleen biologische producten?’

Helaas is deze reactie niet ondertekend, zodat je niet weet wie hierover nu eigenlijk zijn mening geeft. Maar hoe dan ook, Biologica weet dit wederom zeer adequaat te doen, zonder enige ophef, onder de titel ‘Biologische landbouw en de wereld’:

‘Een rapport van het VN-Milieuprogramma (UNEP) uit 2008 meldt dat bij 114 projecten in 24 Afrikaanse landen de oogst meer dan verdubbelde door het gebruik van biologische productiemethoden. Dit sprekend feitje werd helaas niet vermeld in het gisteren in Trouw gepubliceerde artikel “Kan bio de wereld voeden” – dat overigens zeer de moeite waard is.

In het Trouw-artikel berijdt Wageningse professor Rabbinge zijn stokpaardje, en zegt: “Het is immoreel om de Afrikanen te belasten met onze hobby’s.” De uitspraak krijgt een nieuwe betekenis in het licht van het UNEP rapport: industrieel-chemische landbouw kan op mondiaal niveau als een Westerse hobby beschouwd worden. Naar schatting telt de wereld 2 miljard boeren.

Meer informatie over biologische landbouw in Afrika is te lezen in dit artikel van nieuwsagentschap IPS uit Zuid-Afrika, over biologische landbouw in Afrika. Overigens lijkt de journaliste enigszins in de war over het begrip “organic”, dat ze met “organisch” vertaalt. Bedoeld is: “biologisch”.

Citaat uit het UNEP-rapport
“The analysis of 114 projects in 24 African countries found that yields had more than doubled where organic or near-organic practices had been used. That increase in yield jumped to 128 per cent in East Africa. Other benefits also emerged, from longer growing seasons, reduced risk from drought and improved water supplies, to higher incomes in part because farmers could spend less on fertilisers, pesticides and fuel. The research suggests that, far from being a niche agricultural system for feeding choosy, higher income households, organic agriculture has a role – and perhaps a significant role – to play in food security and poverty eradication in some of the world’s poorest communities. And, perhaps not surprisingly, it also has climate benefits, as organic farms are not only less-carbon intensive but their soils sequester significantly more carbon as well.”
United Nations Environmental Programme 2008, Annual Report’

Dit is tegenwoordig ook van belang voor het Louis Bolk Instituut, dat immers op 1 december 2008 is samengegaan met AgroEco, zoals ik berichtte op 21 januari in ‘Biologische vakbeurs’. Op de website van Agro Eco staat te lezen:

‘Agro Eco is een internationaal opererend adviesburo op het gebied van biolgische landbouw en daaraan verwante werkvelden zoals Fair Trade. Zij werkt samen met en versterkt banden tussen alle schakels van de biolgische keten: boeren, verwerkers, handelaren en consumenten.

Onze adviseurs verrichten wereldwijd diverse soorten werkzaamheden op het vlak van primaire productie, verwerking en marketing.

Het hoofdkantoor van Agro Eco is gevestigd in Bennekom. Daarnaast zijn er regionale kantoren voor Oostelijk Afrika (in Uganda) en voor West Afrika (in Ghana). (...) In een aantal landen heeft Agro Eco zgn. Associates. Deze landen zijn: Ethiopië, Zambia, Kameroen, Togo en Ivoorkust.’

In het recent op de website van het Louis Bolk Instituut geplaatste jaarverslag 2008 (titel: ‘Veelzijdigheid’) benadrukt directeur/bestuurder Vincent Blok (we zijn hem hier al verschillende keren eerder tegengekomen) in het voorwoord op bladzijde 2 en 3 dit feit. Het is wel een beetje een PR-praatje, maar geeft toch een beeld van hoe het met dit instituut momenteel staat. Daarom laat ik het hier in zijn geheel volgen. Als titel staat erboven ‘Onze veelzijdigheid blijkt van onschatbare waarde’:

‘2008 was een spannend jaar. Het Louis Bolk Instituut fuseerde met Agro Eco en maakte bovendien de keuze om fors te investeren in eigen medewerkers en eigen projecten. Voor de continuïteit en profilering van ons instituut zijn deze stappen nu al van onschatbare waarde. Onze veelzijdigheid is gegroeid, onze innovatiekracht is versterkt.

Het samengaan met Agro Eco was een strategische stap. We hebben er hard aan gewerkt om de integratie tot een succes te maken, en dat is ons gelukt. De samenwerking loopt voorspoedig. Dankzij de dertig nieuwe collega’s is het Louis Bolk Instituut nu in staat een veelzijdig pallet [ja, dat staat er echt; bedoeld is natuurlijk palet – de man heeft waarschijnlijk nog nooit met kleuren geschilderd, MG] aan producten en diensten neer te zetten in een internationale markt voor onderzoek en advies. Onderzoek, kennisontwikkeling en kennisoverdracht zijn bij ons instituut altijd al onlosmakelijk verbonden met praktijkonderzoek. Dat leidt in onze optiek – en ook in die van onze klanten – tot oplossingen die direct toepasbaar zijn. Dankzij de komst van de adviseurs van Agro Eco hebben we nóg meer mogelijkheden om onze innovaties en kennis over te dragen naar de landbouwsector, en maatwerk te leveren in advies. Bovendien hebben we sinds de fusie nu ook voet aan de grond in Afrika, het Midden-Oosten, Oost-Europa en Centraal-Azië, waardoor we onze onderzoeksactiviteiten met lokale partners ook in die regio’s kunnen realiseren. Ons eerste gezamenlijke project, de introductie van biologische landbouw in Centraal-Azië, is nu een feit!

Het is voor onze organisatie van cruciaal belang om te blijven innoveren. We hebben om die reden de onderzoeksgroep Markt & Economie opgezet. Hierin combineren we onze kennis en ervaring op het gebied van producten en productkwaliteit met de vraag hoe ze het beste op de markt gebracht kunnen worden. Zo adviseren we boeren hoe ze landbouw kunnen combineren met natuurbeheer of andere groen-blauwe diensten kunnen verlenen. Ook een mooi voorbeeld is het project Identiteit, Kwaliteit en Markt, dat in 2008 is voorbereid en in het voorjaar van 2009 van start is gegaan. Dit project geeft boeren de mogelijkheid om buitenshuis hun eigen landbouwproducten te verwerken tot een eindproduct, bijvoorbeeld kaas of vlees. Boeren kunnen zo dus nog steeds hun eigen producten maken – de herkomst en kwaliteit blijven herkenbaar – maar hoeven dit niet langer individueel aan huis te doen, waardoor hen veel werk en kosten worden bespaard. Ons instituut begeleidt de opstart van deze innovatieve productiewijze en adviseert boeren over logistiek, kwaliteit en prijs, afzetmogelijkheden en consumentgerichte informatie.

Ook de afdeling Gezondheidszorg & Voeding heeft in 2008 een nieuwe koers ingezet met de komst van een nieuw afdelingshoofd, Miek Jong. Samen met haar team zetten we onze kennis en ervaring over voeding, leefstijl en gezondheidszorg in voor effectonderzoek in de gezondheidszorg en voor thema’s zoals overgewicht, diabetes en andere (leefstijlgerelateerde) gezondheidsvraagstukken. Dat zijn de thema’s die maatschappelijk relevant zijn, en daarom voert het Louis Bolk Instituut dergelijke onderzoeksprojecten uit.

Maar natuurlijk zijn we in 2008 onze expertise blijven inzetten in het opzetten, uitvoeren en monitoren van fantastische en innovatieve projecten. Zo loopt bijvoorbeeld sinds 2008 een aardappelveredelingsproject waarin we samen met boerenkwekers zoeken naar een constante stroom van geschikte biologische aardappelrassen. Persoonlijk ben ik hier heel enthousiast over, omdat ons instituut dankzij dergelijk onderzoek bijdraagt aan het vinden van kwalitatief goede alternatieven voor genetisch gemodificeerde rassen, waartegen veel burgers en politici weerstand hebben. Het is een project dat zeer duidelijk maakt hoe belangrijk het is om voortdurend naar alternatieven te zoeken die werken in de praktijk – omdat pluriformiteit de basis is voor innovatie. Maar dat traject vergt wel tijd – zoals zo veel onderzoek. Gelukkig biedt de financiële steun van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit ons de mogelijkheid om met gedegen onderzoek te blijven zoeken naar creatieve oplossingen voor het verduurzamen van de landbouw.

Wij zijn er trots op dat wij deze rol kunnen vervullen. Graag nodig ik u uit om in dit jaarverslag 2008 te lezen welke andere projecten het Louis Bolk Instituut heeft uitgevoerd. Stuk voor stuk geïnitieerd vanuit vragen uit de sector. Met resultaten waarmee de opdrachtgevers verder kunnen. Op onze website vindt u bovendien onze volledige publicatielijst van 2008.

Al met al is 2008 een jaar geweest waarin we als instituut een forse sprong hebben gemaakt. We hebben veel belangrijk onderzoek uitgevoerd, innovaties in praktijk gebracht en tegelijkertijd ons profiel verbreed. Zo blijven we ook de komende jaren van onschatbare waarde voor onze relaties en zullen we doen waar we goed in zijn: samen met de praktijk bouwen aan nog veel meer duurzame ontwikkelingen in de landbouw, voeding en gezondheidszorg. In Nederland en over de grenzen!’

Dit beeld wordt eronder meteen bevestigd door Bram van de Klundert, de voorzitter van de Raad van Toezicht:

‘In 2008 is de Raad van Toezicht vijf maal bijeen geweest en heeft zijn formele taken uitgevoerd: het goedkeuren van de jaarrekening van 2008 en het goedkeuren van het jaarplan en de begroting voor 2009. Daarnaast heeft de Raad criteria voor zelfevaluatie en voor de samenstelling van de Raad opgesteld. Belangrijke strategische keuzen afgelopen jaar waren het besluit om te fuseren met Agro Eco en om te investeren in de huidige huisvesting.

Door de fusie beschikt het instituut over een breder pakket [gelukkig begint hij niet over een ‘pallet’, MG] aan onderzoek en advies. Door de groei kan het instituut verder professionaliseren en kan de overhead relatief verkleinen. We verwachten met name synergie uit het samengaan omdat de expertise van het Louis Bolk Instituut nu ook kan worden ingezet in een groot aantal landen waar Agro Eco actief is. Het Louis Bolk Instituut krijgt zo een noemenswaardige positie in de internationale markt. De Raad ziet de toekomst van het instituut met vertrouwen tegemoet.’

Goed, dan weet u meteen hoe het met het Louis Bolk Instituut volgens haarzelf is gesteld. Dit was even een extraatje. Het derde bericht dat ik voor vandaag in petto heb, is nog iets heel anders. Of ook weer niet, want ook dit zou je onder milieu en landbouw kunnen scharen. Maar eigenlijk is het zelfs meer dan dat, want het gaat tot aarde en kosmos. De aanleiding om hierover te beginnen is een verslag dat ik vandaag ontdekte op de website van het prof.dr. Bernard Lievegoed Fonds. Onder ‘Verslagen’ wordt namelijk dit vermeld:

‘VERSLAG NETWERKUNIVERSITEIT 19 JUNI 2009 Workshop Gaia Logica
Verslag Workshop Gaia Logica door Kees Zoeteman op 19 juni 2009’

En dat blijkt zeer interessant te zijn (ook in het licht van een eerder bericht hier op 11 juli over ‘Natuurenergie’). Voordat ik hier op inga, eerst de volgende gegevens over Kees Zoeteman en zijn nieuwste boek. Ik vond op internet een aankondiging van een lezing door hem in april in Zeist, in boekhandel ‘De Nieuwe Boekerij’. Daarin stond dit:

‘Lezing Kees Zoeteman: “Een nieuwe manier om met de aarde om te gaan”. Dinsdagavond 21 april zal Kees Zoeteman een inleiding geven op zijn nieuwe boek “Gaia Logica”. De Nieuwe Boekerij verheugt zich zeer op deze mogelijkheid om nader kennis te maken met zijn gedachtengoed en nodigt u dan ook van harte uit om daarbij aanwezig te zijn.

De vraagstukken waar we ons met z’n allen op het moment voor geplaatst zien zijn van een enorme en soms ontmoedigende omvang. Naast de economische crisis is de milieucrisis misschien nog wel van een veel ernstiger omvang en schreeuwt als het ware om een inspirerende grootse visie.

Kees Zoeteman reikt in zijn nieuwe boek bouwstenen aan die als fundament kunnen dienen voor zo’n visie. Uitgaande van de klassieke elementenleer ontvouwt hij een systeem van 7 elementensferen met ieder hun eigen specifieke eigenschappen en daaruit voortvloeiende “duurzaamheidhoudingen” die tot leidraad kunnen dienen bij de grote keuzes waarvoor beleidsmakers, maar ook wijzelf ons gesteld zien.

“Een Engelstalige versie zal de wereld veroveren, zoals ooit The Tao of Physics van Fritjof Capra dat deed, waarmee dit boek te vergelijken valt. Het gaat tenslotte om de noodzaak tegenover de enorme ontwikkelingen van de techniek een diepgewortelde innerlijke beschaving te ontwikkelen, waarbij de mens zich bewust is van zijn verantwoordelijkheden jegens anderen en tegenover Gaia zelf.”
(uit het voorwoord van Wouter van Dieren)

Kees Zoeteman studeerde chemie en promoveerde in de sociale wetenschappen. Hij was plaatsvervangend directeur-generaal Milieubeheer bij het Ministerie van VROM en is tegenwoordig bijzonder hoogleraar “Duurzaamheidsbeleid in internationaal perspectief” aan de universiteit van Tilburg.’

Zijn uitgever (Christofoor) meldt over hem dat hij 1945 geboren is in Dordrecht, en daarna dit:

‘Kees Zoeteman is zijn hele leven actief op het grensvlak van milieu- en duurzaamheidbeleid en wetenschap. Hij zoekt daarbij naar de verbinding met spirituele waarden en schreef daarover diverse boeken zoals het bekende Gaiasofia.

Naast auteur is hij onderzoeker en directeur geweest bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu te Bilthoven, milieutopambtenaar bij het ministerie van VROM, bestuursvoorzitter van het Europees Milieuagentschap te Kopenhagen en sinds 2000 bijzonder hoogleraar Duurzaamheidbeleid in Internationaal Perspectief aan de Universiteit te Tilburg.’

En over het boek zelf (dat trouwens nu al bijna in zijn geheel op internet staat, dankzij Google Books):

‘In Gaia Logica komt Kees Zoeteman tot een samenvattende visie op de spanningen tussen mens en natuur en hoe deze op te lossen. Het boek is een vrucht van zijn loopbaan als onderzoeker, milieutopambtenaar bij VROM en hoogleraar duurzaamheidbeleid aan de Universiteit van Tilburg. Hij schetst een nieuwe omgevingsagenda voor de politiek en baseert zich daarbij op zeven natuurelementen. Vooral omgevingsproblemen verbonden met de hogere elementensferen van de aarde, zoals ionosfeerexperimenten en ruimteafval, krijgen te weinig politieke aandacht of worden vanuit een onvoldoende ontwikkelde moraliteit behandeld. Andere voorbeelden van dit laatste spelen bij klimaat, kernenergie en genetische manipulatie. Hij roept de wetenschap op met een nieuwe blik naar de natuurverschijnselen te kijken en daarbij het organiserende beginsel van het leven, vroeger wel aangeduid als etherkracht, serieus te gaan onderzoeken om zo nieuwe ontwikkelingsrichtingen te vinden voor bijvoorbeeld de landbouw en de gezondheidszorg. Ook laat hij de lezer zien hoe een begin gemaakt kan worden met het decoderen van de morele opgaven die per elementensfeer in de omgevingsproblemen verscholen liggen. Zo komt hij tot zeven morele lessen die we aan het ontwrichten van Gaia kunnen leren. De uitdaging is om de morele lessen waarmee de technologie ons confronteert ons even snel eigen te maken als de mate waarin de techniek zich ontwikkelt. De breedte van de analyse en de concrete oplossingsrichtingen die worden geschetst maken dit boek tot een gids voor elke in de omgeving geïnteresseerde burger, wetenschapper en politicus die deze weg in de eigen situatie verder wil bewandelen.’

Hoe deze bepaald niet gewone gedachten op een niettemin doodgewone universiteit ontvangen worden, illustreert een artikel van Maartje Hoofs op 2 april in Univers, het weekblad van de Universiteit van Tilburg, met de titel ‘Kabinet investeert in duurzaamheid’.

‘In tegenstelling tot sommige andere milieuexperts ziet UvT-prof Kees Zoeteman wel een groen randje aan de Nederlandse crisismaatregelen. Ook internationaal gloort er hoop, vindt de auteur van het boek Gaia Logica. “Nu is het tijd om te handelen.”

Het boek Gaia Logica verschijnt in een hoogst interessante tijd. Juist nu het kabinet een reeks crisismaatregelen doorvoert, is het de vraag of de bevlogen oproep tot duurzaamheid van auteur Kees Zoeteman nog wel optimaal gehoor vindt. “Het kabinet investeert duidelijk in duurzaamheid”, zegt de UvT-hoogleraar Duurzaamheidsbeleid in internationaal perspectief. “De overheid begrijpt gelukkig dat het realiseren van duurzame energie op lange termijn nodig is. Het is daarom erg belangrijk dat de overheid juist in een crisistijd de economie stimuleert met vernieuwende technologie. De uitbreiding van het windmolenpark in de Noordzee is een voorbeeld van investeren in een groene economie, want het maakt ons minder afhankelijk van de olie.”

Zoeteman, die als bijzonder hoogleraar Ruud Lubbers opvolgde bij het UvT-instituut Globus, heeft een lange staat van dienst op het terrein van politieke besluitvorming en milieu. Hij is onder meer voorzitter van de Commissie genetische modificatie (COGEM), die de Nederlandse regering adviseert over de milieurisico's van genetisch modificatie en van het Europees Milieuagentschap, dat voor de EU milieuzaken inventariseeert.

De recente kabinetsmaatregelen zijn niet zonder meer positief ontvangen. Er is kritiek op het “doorschuifbeleid” van Bos, Balkenende en Rouvoet, die problemen onopgelost overhevelen naar volgende generaties. Zoeteman vindt dat in het verleden teveel overgangsoplossingen zijn gebruikt. “Kolencentrales en kernenergie bijvoorbeeld, zijn overgangsoplossingen. Kernenergie zal voor duizenden generaties na ons nog voor problemen zal zorgen. Die zitten dan met het kernafvalprobleem. Ook de uitstoot van CO₂ is al jaren hoger dan de aarde eigenlijk op kan vangen. Hier zadelen we toekomstige generaties mee op.”

Ook in Gaia Logica is dit een belangrijk thema. Volgens Zoeteman is kortetermijnwinst het beleid gaan domineren en vergeet men vooruit te denken over de gevolgen voor de samenleving. “Het streven naar korte termijn eigenbelang zit nu eenmaal diep in de mens en pas door het inzien van de beperkingen daarvan, kan dit veranderen.”

Toch vindt hij het belangrijk dat we steeds meer rekening gaan houden met generaties die ver na ons leven. Volgens Zoeteman is nú het moment voor actie. “Vaak is er eerst een crisis nodig voordat men vanuit een breder belang gaat handelen, dat heeft het verleden duidelijk bewezen. Nu is het tijd om preventief te handelen.” Zoeteman doet in zijn boek daarom een appèl om een aantal morele codes voor de duurzaamheid op aarde te hanteren. De titel van zijn boek, Gaia Logica, dat wil zeggen de logica van het “ecosysteem Aarde” staat dan ook voor een nieuwe manier van omgaan met de aarde.

Het goede voorbeeld geeft het kabinet met de keus voor nieuwe en groene technieken. Deze groene investeringen bevallen Zoeteman. “Het wordt tijd om bijvoorbeeld een begin te maken met een economie gebaseerd op kleinschaligheid in plaats van grootschaligheid. Grootschaligheid lijkt robuust maar blijkt in de praktijk juist kwetsbaar. Ik denk daarbij aan onze huizen die qua energie zelfvoorzienend kunnen worden. Het is zeker niet ondenkbaar dat men in de toekomst de elektrische auto thuis kan opladen, vanuit de eigen energievoorziening. Ook dit vermindert onze afhankelijkheid van brandstoffen die steeds schaarser worden in de wereld en het klimaat veranderen.”

Het risico dat landen in crisistijd terugvallen op wat gunstig voor hen zelf is en daarmee alle solidariteit laten varen, acht Zoeteman reëel, maar er zijn ook hoopvolle signalen. “Een goed mondiaal voorbeeld zijn de Verenigde Staten. Sinds Obama hebben de VS een morele omslag doorgemaakt. Ze gaan nu vele miljarden extra investeren in groene technologie om de economie te stimuleren.” Volgens Zoeteman is dit een goede combinatie die elkaar enorm versterkt. “Daarnaast is het voor de rest van de wereld erg interessant te kijken wat er in de VS op dat gebied gebeurt.” Daar waar de vorige Amerikaanse regering zich onttrok aan belangrijke klimaatverdragen, staat de regering Obama er wel voor open. “Er heeft een ommezwaai plaats gehad en het lijkt erop dat de VS nu serieus mee willen werken. Maar daarvoor moeten we het vervolg op Kyoto, de klimaattop in Kopenhagen eind 2009, afwachten.”

In zijn boek noemt Zoeteman dit het “morele besef van hogere belangen”. Bijvoorbeeld van mondiale belangen en hun gewicht tegenover individuele belangen. “Vanuit compassie handelen met oog voor mondiale solidariteit.” Dit vraagt om een omslag in ons gedrag. Nu houden mensen vaak alleen rekening met wat moet, bijvoorbeeld omdat het in de wet staat. Zoeteman ziet liever dat we met anderen vrijwillig overleggen en overeenstemming bereiken, waarbij het gemeenschappelijke voorrang krijgt. Maar als dat niet lukt moet het algemene belang door regels worden gewaarborgd. Zo’n maatregel is de veelbesproken vliegtaks die zojuist door het kabinet is afgeschaft.

Volgens Zoeteman een maatregel met vooral symboolwaarde. “Dit is zeker niet de meest belangrijke maatregel, maar wel eentje die een positieve indruk maakt op mensen die zich ergerden.” De vliegtaks was echter al voor invoering gedoemd te mislukken, want de maatregel schiet volgens Zoeteman zijn doel voorbij. “De vliegtaks is gunstig geweest voor omwonenden van Schiphol, want daar kwamen minder lawaaierige vliegtuigen overvliegen. Maar reizigers kozen simpelweg voor een vliegveld net over de grens, waardoor de uiteindelijke CO2-uitstoot niet minder werd en daar was het toch om te doen.”

Volgens Zoeteman kan de Nederlandse overheid beter investeren in duurzame energie en elektrische mobiliteit. “De huidige maatregelen zijn daarvoor een goede aanzet”, vindt hij.

Gaia Logica van Kees Zoeteman verschijnt op 2 april bij uitgeverij Christofoor, 27,50 euro’

In het verslag van de Netwerkuniversiteit van de Stichting Prof. Dr. Bernard Lievegoed Fonds (dat trouwens in het geopende document een ‘rapportage’ blijkt te worden genoemd) gaat het wel om heel wat meer dan alleen wel of niet een vliegtaks. Zoals het ‘Programma 19 juni 2009 en instructies’ laat zien, weergegeven in de tweede bijlage op bladzijde 23:

‘Plaats: Triodos Bank NV, Nieuweroordweg 1 te Zeist, routebeschrijving: http://www.triodosfoundation.nl/stf/systemwide/contact/how_to_find_us/
Deelnemers: zie bijgaande lijst
Dagvoorzitter: Hein Dijksterhuis

Focus: “Gaia Logica” gaat over de elementensferen van onze Aarde, de grote vraagstukken daarbij en de morele uitdagingen die wij ten opzichte van haar hebben. Het boek biedt ons nieuwe inzichten en tegelijk een kader voor (politieke) keuzes en acties. Workshop voor beleidsmakers en wetenschappers met als doel de elementensferen concreet uit te werken en invulling te geven aan een begrip als “duurzaamheidshouding” en de toepasbaarheid daarvan vanuit de eigen maatschappelijke positie.

Programma
14.30 uur Welkom met koffie
15.00-15.05u Opening door Peter Blom, directievoorzitter Triodos Bank

15.05-15.30u Toelichting. Kees Zoeteman neemt ons nog een keer mee in Gaia Logica en geeft deelnemers een weg aan voor een verdere uitwerking.

15.30-16.30u: Gesprekken in kleine kring. Hoofdstuk 14 is leidend bij de indeling in de volgende zeven werkgroepen (wetenschappers + beleidsmakers):
• vaste sfeer
• vloeistofsfeer
• gassfeer
• warmtesfeer
• lichtethersfeer
• klankethersfeer
• levensethersfeer
16.30-17.00u: pauze

17.00-18.00u: Plenaire discussie over de vraag hoe we onze morele opgave bij het oplossen van het klimaatvraagstuk kunnen vormgeven vanuit de inzichten verwoord in Gaia logica en de uitkomsten van de zeven discussiegroepen. Plenaire terugmelding van de laatste vraag per groep.

18.00 Afsluiting door Bert Vroon, voorzitter van het Bernard Lievegoed Fonds
18.00-18.30u: Napraten

Elke werkgroep heeft een tevoren aangezochte werkgroepbegeleider en rapporteur. Deze laatste maakt een kort verslag voor een later toe te sturen verslag, waarvan Kees Zoeteman de eindredactie zal verzorgen.’

Op de eerste bladzijde wordt een ‘Samenvatting’ gegeven:

‘Op 19 juni 2009 organiseerden de Netwerk Universiteit van het Bernard Lievegoedfonds, de Triodos Bank en auteur Kees Zoeteman een workshop op de Triodos Bank te Zeist over het boek Gaia Logica. De in dit boek voorgestelde zeven elementensferen in de natuur werden in zeven werkgroepen nader verkend wat betreft de morele uitdaging die het oplossen van door de mens veroorzaakte problemen in elke elementensfeer oproept. De bevindingen van elke werkgroep en de reactie hierop van Kees Zoeteman zijn in deze rapportage verwoord. Ook heeft de auteur na afloop aan de hand hiervan een nadere verkenning van de betekenis van de hiërarchie in elementen voor een verantwoord en duurzaam omgaan met energiebronnen ter voorkoming van klimaatverandering uitgewerkt. Deze uitwerking is ook in deze rapportage opgenomen. Het hieruit naar voren komende beginsel is dat transformaties naar elementen hoger in de hiërarchie tot minder duurzame oplossingen leiden dan andersom. Zo zijn alle verbrandingsprocessen in beginsel risicoverhogend. Een verdere uitwerking voor beleid en praktijk van deze ordening lijkt perspectief te bieden.

Ook is geconstateerd dat het verdiepen van de kennis van de hogere elementensferen van de ethers meer uitwerking verdient. Van belang is dat daarvoor de juiste voorwaarden worden geschapen, zowel op financieel, onderzoeks- als vooral ook innerlijk sociaal niveau.

Met het opklimmen van de elementensferen wordt een hoger innerlijk houdingniveau vereist om met de daar spelende maatschappelijke uitdagingen om te gaan. Een vervolg gericht op het bewustmaken hoe hogere houdingniveaus kunnen worden ontwikkeld en vastgehouden onder moeilijke omstandigheden, in de vorm van onderzoek en opleiding, wordt aanbevolen.

Op het niveau van de hoogste elementensfeer spelen ook de interacties tussen de Aarde en het Zonnestelsel. In Gaia Logica wordt een oproep gedaan een betere aanpak te ontwikkelen voor het milieubeheer van de ruimte. Tijdens de bijeenkomst is dit aangevuld met de oproep om ons meer bewust te worden van de invloed van de Zon op de leefcondities op Aarde en hoe onze samenleving zich op mogelijke veranderingen daarin beter kan voorbereiden. Een verdere uitdieping van deze thematiek werd door een aantal deelnemers als behoefte geuit.’

Op de volgende bladzijde is een ‘Ten geleide’ te vinden van ‘Max Rutgers van Rozenburg, Netwerkuniversiteit Bernard Lievegoed Fonds’:

‘Behalve de “Samenvatting”, die hij van de bijeenkomst maakte, heeft Kees Zoeteman sinds de “Workshop Gaia Logica” van 19 juni jl. niet stil gezeten. Hij is al begonnen met het doen van “vingeroefeningen” (voor een vervolg, ongetwijfeld) die hij ons in §1 ter beschikking stelt.

De titel luidt: “Verkenning van de functie van de elementenhiërarchie aan de hand van de rol van verschillende energieopwekkingsmethoden van de elementensferen in relatie tot de aanpak van het klimaatprobleem”.

En hij voegt eraan toe: “ik doe dit teneinde de houdbaarheid van het idee te testen of de elementenhiërarchie ook een leidraad kan vormen voor de keuze van de energieopwekkings- en klimaatbeheersingstechnologieën”.

In §2 treft u de terugmeldingen aan van de zeven werkgroepgesprekken. In deze werkgroepen werden de elementensferen uitgediept. Het accent werd daarbij gelegd op de bijdrage die vanuit elke elementensfeer kan worden gegeven aan het moreel gezien zo goed mogelijk aanpakken van het klimaatvraagstuk (de duurzaamheidshoudingen).

In §3 vindt u de weerslag van Kees’ eerste reactie op die terugmeldingen en in §4 (Reflexie achteraf) identificeert hij enkele bredere thema’s die in de terugmeldingen naar voren kwamen.

Tenslotte zijn in bijlage 1 de door de rapporteurs van elke werkgroep gemaakte verslagleggingen onverkort opgenomen. Voor de goede orde worden in de bijlagen 2 en 3 nog het programma en de deelnemerslijst opgenomen.

Met dit uitgebreide verslag hopen wij zowel deelnemers als belangstellenden van goede en relevante Gaia-Logica-informatie te voorzien en tevens bij te dragen aan verbetering van het instrumentarium om de grote vraagstukken van de Aarde verder te analyseren en aan te pakken.’

Nou, hiermee heeft u genoeg in handen om met rode oortjes dit verslag (of deze rapportage) zelfstandig verder te lezen. Trouwens, de beloofde deelnemerslijst in bijlage 3 heb ik niet terug kunnen vinden (het gaat niet verder dan bijlage 2). Dat lijkt me ook wel logisch, want het is niet erg kies om als deelnemer aan zo’n bijeenkomst publiekelijk bekend te raken; daarvoor doe je er niet aan mee. Des te vreemder dat in de verslagen van de diverse werkgroepen wel degelijk deelnemersnamen zijn terug te vinden. Deze groepen worden op de bladzijden 6 tot en met 8 keurig op een rijtje vermeld:

– De vaste sfeer (voorzitter: Ina Horlings, rapporteur: Albert Hollander)
– De vloeistofsfeer (voorzitter: Hans van Sluis, rapporteur: Johannes Wessel)
– De gassfeer (voorzitter: Guus van der Bie, rapporteur: Evi Koster)
– De warmtesfeer (voorzitter: Jules Hinssen, rapporteur: Ivette Meijerink)
– De lichtethersfeer (voorzitter: Jan Diek van Mansvelt, rapporteur: Ben van Tilborg)
– De klankethersfeer (voorzitter: Marius Enthoven, rapporteur: Jan van Gils)
– De levensethersfeer (voorzitter: Klaas van Egmond, rapporteur: Kees Veenman)

In bijlage 1 vanaf pagina 11, waar de verslagen zelf zijn opgenomen, kom ik zelfs complete deelnemerslijstjes tegen (van de werkgroepen 1, 6 en 7 namelijk). Maar die mag u zelf opzoeken, ik ga mijn boekje hier niet te buiten door concrete namen op te sommen.