Grondslag

Kerstavond of geen kerstavond, ik heb weer twee dingen over vrijescholen. Maandag 21 december kwam ik in ‘Total loss’ terug op de vrijeschool Raphaël Almere. Dit naar aanleiding van een aantal reacties dat inmiddels was gekomen op het bericht ‘Geschorst’ op 20 november. De format van deze weblog staat niet toe dat de meest recente reacties, ook op oude berichten, in de kantlijn zichtbaar worden gemaakt. Nu heeft Peter Winnink gisteren in twee afleveringen op 23 december 2009 19:49 en 23 december 2009 19:50 ook zijn reactie gegeven, en wel op het originele bericht van 20 november. Die geef ik graag nu hier weer, zodat u niet hoeft te zoeken:

‘De reactie hierboven (21dec09, 12u42) doet het voorkomen alsof de antroposofie en zijn profeet Steiner geheel uit de nieuwe statuten van de vrijeschool Raphaël weggepoetst zouden zijn.

Deze bewering is niet geheel waar, en behoeft daarom misschien enige nuance.

In de nieuwe statuten, gedateerd 3 juli 2009, luidt artikel 3, getiteld “GRONDSLAG” letterlijk en volledig als volgt: “De stichting gaat bij het geven of doen geven van onderwijs uit van de gelijkwaardigheid van alle levensbeschouwingen en maatschappelijke stromingen voor het onderwijs, waarbij de normen- en waardenoverdreacht erop gericht is dat de leerling een levensbeschouwing kan opbouwen en van daaruit een eigen inbreng kan hebben, een en ander met respect voor de levens- en maatschappijbeschouwing van anderen. Leidraad hierbij zijn de pedagogische en methodische aanwijzingen van dr. Rudolf Steiner, de grondlegger van de antroposofie, een geesteswetenschap waarin een diepgaand inzicht wordt ontwikkeld in de mens en zijn levensfasen, en in zijn totaliteit als denkend, voelend en handelend wezen.”

In mijn ogen is het belangrijkste verschil tussen de oude en de nieuwe statuten voornamelijk gelegen in de dramatische afname van wat je het “democratisch gehalte” zou kunnen noemen, en dat vind ik veel zorgwekkender.

Bij lezing van beide versies van de statuten (8 mei 1980 vs. 3 juli 2009) vielen mij persoonlijk de volgende zaken op:

A. Samenstelling van het bestuur.

De wijze van samenstelling van het bestuur wijzigt ingrijpend in de nieuwe statuten. Het minimum aantal leden gaat van vijf (art.5 Oud) naar drie (art.6 Nieuw). De verplichte voordracht van het lerarencollege voor de bestuursleden (art.5lid1 Oud) verdwijnt (art.6 Nieuw). In de oude situatie droeg het college drie leden voor, en de overige leden kon het bestuur zelf aanwijzen. Bij vacatures werd het lerarencollege verzocht een nieuw lid voor te dragen (art5lid2 Oud), ook dit is in de nieuwe statuten verdwenen.

Ook de duur van de benoeming van de bestuursleden verandert; was het in de oude situatie drie jaar (art5lid2 Oud), nu wordt dat vier jaar (art7lid1 Nieuw).

In de oude situatie kon een bestuurslid niet door de rest van het bestuur worden uitgezet, nu is dat wel mogelijk (art7lid5 Nieuw).

In de nieuwe situatie is er een kleiner bestuur, dat zichzelf benoemt zonder de voorheen verplichte inmenging van het lerarencollege, waarvan de leden langer kunnen blijven zitten zonder te hoeven aftreden, en dat bevoegd is bestuursleden eruit te gooien.

In de praktijk kan de school dus worden bestuurd door een tweemanschap, en als twee van de drie bestuursleden dat willen kunnen ze de derde eruit knikkeren.

Wat verandert er nog meer?

In de oude situatie schreven de statuten het houden van een jaarlijkse algemene vergadering voor: “In deze vergadering brengt het bestuur verslag uit over het voorafgaande boekjaar en verstrekt alle gewenste inlichtingen betreffende de algemene leiding der Stichting.” (art.14 Oud)

Deze verslaggeving is in de nieuwe statuten afgeschaft. Het bestuur hoeft de ouders strikt genomen niet meer verplicht te ontmoeten.

In de nieuwe statuten wordt het vaststellen van een Huishoudelijk Reglement mogelijk (art.17 Nieuw). Dit reglement bestaat nog niet, of is nog niet gepubliceerd.

Niet alleen trekt het bestuur zich in de nieuwe statuten in zichzelf terug, het legt ook de basis voor een vorm van machtsuitoefening buiten het lerarencollege om die tot dan toe niet mogelijk was.

Tekenend in dit perspectief is dan ook dat artikel 11 van de oude statuten volledig is verdwenen. In dit artikel werd niet alleen de verantwoordelijkheid voor de inhoud van het onderwijs bij het college neergelegd, zelfs de aanstelling van nieuwe leerkrachten stond onder invloed van het lerarencollege, samen met het bestuur (art.12 Oud)! Misschien zijn de artikelen 11 Oud en 12 Oud in de afgelopen jaren niet volgens de letter van deze artikelen uitgevoerd... in ieder geval is het nu het bestuur dat op dit punt de touwtjes in handen heeft, en aan het college of ouders geen enkele verantwoording meer hoeft af te leggen: beide artikelen zijn helemaal verdwenen. Over wie nu de leraren aanstelt wordt met geen woord gerept in de nieuwe statuten.

Over wie er personeel ontslaat, en hoe dat gaat is de laatste tijd wèl volledige duidelijkheid ontstaan.’

En dan had ik het gisteren in ‘Lijstjes’ ook over vrijescholen, maar dan over de beoordeling van de bovenbouwen (het voortgezet onderwijs). Daar kwam ik niet goed uit, maar Ramon De Jonghe schoot me vanochtend te hulp (zie zijn reactie vandaag op 24 december 2009 11:21). Hij schrijft onder meer:

‘Onder Vrije School Zuid-Holland vallen De Vrije School (Den Haag), Rudolf Steiner College (Rotterdam), Marecollege (Leiden). Er zit ook nog een Tobiasschool bij.

Volgens de door jou aangehaalde lijst van Trouw ligt het gemiddelde cijfer voor wiskunde (in vwo) zowel voor de Haagse Vrije School als voor het Rotterdamse Rudolf Steiner College onder de benodigde 60%. De stelling in Trouw dat scholen ondanks onderpresteren op één van de kernvakken scholen een negatief oordeel van inspectie kunnen ontlopen, gaat echter voor geen van deze twee scholen op. Beide hebben als van inspectie een “onvoldoende” gekregen.’

Dat maakte me nieuwsgierig. Ramon gaf er ook een link bij, naar de beoordeling door de inspectie, maar die werkt niet. Dus ben ik zelf op zoek gegaan. Maar dat is toch ook weer niet zo eenvoudig. Ik heb om te beginnen bij de vrijeschool in Den Haag en het Rudolf Steiner College in Rotterdam gekeken. Overigens schrijft de laatste over de ‘Bovenbouw Rotterdam’ (kijk in het menu links):

‘In 1949 werd aan de Vredehofweg een vrijeschool in Rotterdam opgericht en in 1967 ontwikkelde zich hieruit een bovenbouw. Vanaf 1989 is dit een zelfstandige organisatie geworden en vanaf 2001 is deze school met de onze en de bovenbouw in Leiden gefuseerd tot een scholengemeenschap, bestuurd door de Stichting Vrije Scholen Zuidwest Nederland.’

Over de ‘Examenresultaten 1ste tijdvak juni 2009’ wordt door deze school meegedeeld:

‘vwo
Van de 24 leerlingen zijn er 20 (83%) geslaagd.
N.B. Alle geslaagden hebben het vwo in precies 6 jaar gedaan, zonder doubleren.

havo
In totaal deden er 53 leerlingen havo-examen. Er zijn 46 leerlingen geslaagd (87%).
Deze groep kan als volgt worden onderverdeeld:
– havo in klas 11 (5e leerjaar)
– Van de 30 kandidaten zijn er in het 1ste tijdvak 27 (90%) geslaagd.
– Drie leerlingen herkansen in het 2e tijdvak.
N.B. Alle geslaagden hebben het havo in precies 5 jaar gedaan, zonder doubleren.
– havo in klas 12 (6e leerjaar)
– Van de 23 leerlingen zijn er 19 (83%) geslaagd.
– Twee leerlingen herkansen in het 2e tijdvak.
– Twee leerlingen zijn definitief gezakt.
Dit zijn de leerlingen die na behalen van het vmbo-tl-diploma zijn doorgegaan met havo. De geslaagden hebben het havo in 6 jaar gedaan, zonder doubleren.

vmbo-tl
Voor het vmbo-tl-diploma hebben 59 leerlingen deelgenomen aan de Centraal Schriftelijk Examens Nederlands en Engels. Het ivo- schoolexamen is in afronding.
– Drie kandidaten moeten herkansen in het 2e tijdvak om voor het centraal examen deel te slagen.
– Over het gehele examen volgen nog nadere berichten.’

Ook de vrijeschool in Den Haag geeft ‘Examenresultaten’ (kijk opnieuw bij het menu links) weer:

‘Verdeling leerlingenpopulatie naar hoogste eindniveau:
Vmbo-t: 25%
Havo: 40%
Vwo: 35%’

Dan volgen (gek genoeg) ‘Slagingspercentages 2007-1990’:

in het examenjaar 2007:
Vmbo-t 100%
Havo 75%
Vwo 86%

examenjaar 2006:
Vmbo-t 90%
Havo 77%
Vwo 86%

examenjaar 2005:
Vmbo-t 90%
Havo 77%
Vwo 86%

examenjaar 2004:
Vmbo-t 96%
Havo 87%
Vwo 100%

Vervolgens gaat het verder met ‘Examenresultaten overzicht 1990-2003’, maar die zal ik u besparen. Dat is alweer zo lang geleden.

Dat biedt al met al geen slechte indruk. Maar dan nu de inspectie. Die heeft daar toch wel een wat ander idee over. Ik concentreer me in navolging van Ramon De Jonghe op het vwo. Echter is het wel handig eerst iets te weten over de beoordelingssystematiek van de inspectie. Op de pagina met ‘Toezichtkaart’ wordt deze uit de doeken gedaan:

‘Sinds augustus 2007 is het toezicht van de inspectie risicogericht. Dit betekent dat de inspectie per school jaarlijks onderzoekt of er risico's zijn voor de kwaliteit van het onderwijs. De inspectie kijkt hiervoor naar:

Opbrengsten: zoals eindtoets basisonderwijs, examenresultaten, in-, door-, en uitstroomgegevens.
Signalen: onder meer klachten en (negatieve) berichtgevingen in de media.
Jaarstukken: onder meer schoolgids en financiële stukken.

Basistoezicht (1)

Als een school geen risico’s voor de kwaliteit van het onderwijs loopt en de wet- en regelgeving wordt nagekomen, krijgt ze zogenoemd basistoezicht. Deze informatie verschijnt op de Toezichtkaart. Er verschijnt geen rapport als de inspectie geen nader onderzoek heeft uitgevoerd. Als de inspectie het nodig vond om een kort onderzoek uit te voeren, wordt een rapport opgesteld dat via de Toezichtkaart is te vinden.

Aangepast toezicht naleving (2)

Indien een school de wet- en regelgeving niet volledig nakomt, kan de inspectie besluiten tot een aangepast toezicht naleving. De inspectie verscherpt dan het toezicht. In een brief aan de school leest u wat de tekortkoming behelst. In 2009 verschijnt hiervan een melding op de Toezichtkaart. De brief wordt hier gepubliceerd.

Aangepast toezicht kwaliteit (3)

Als uit de risicoanalyse en het onderzoek van de inspectie blijkt dat de kwaliteit van het onderwijs op de school belangrijke tekortkomingen vertoont, kan de inspectie besluiten tot een aangepast toezicht kwaliteit. De inspectie intensiveert het toezicht. Het aangepast toezicht is gebaseerd op de tekortkomingen in de kwaliteit van het onderwijs (betreffende met name de leerresultaten van de leerlingen of het onderwijsproces) die over het algemeen in een rapport van bevindingen worden toegelicht. Het rapport van bevindingen wordt hier gepubliceerd.

Aangepast toezicht zeer zwakke kwaliteit (5)

Als uit de risicoanalyse en het onderzoek van de inspecteurs blijkt dat de kwaliteit van het onderwijs op de school beneden aanvaardbaar niveau is, besluit de inspectie tot een aangepast toezicht zeer zwakke kwaliteit. De inspectie intensiveert het toezicht dan sterk. Het aangepast toezicht zeer zwak is gebaseerd op de tekortkomingen in de kwaliteit van het onderwijs (leerresultaten van de leerlingen èn het onderwijsproces zijn onvoldoende) die in een rapport van bevindingen worden toegelicht. Het rapport van bevindingen wordt hier gepubliceerd.

Vierjaarlijks bezoek in het primair en voortgezet onderwijs

Alle scholen in het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs (dus ook scholen met basistoezicht) worden ten minste eens per vier jaar bezocht. Van dit bezoek verschijnt een rapport dat u hier kunt vinden.’

Daaronder worden deze zes vormen van toezicht nog eens op een rijtje gezet.

1. Basistoezicht
2. Aangepast toezicht naleving
3. Aangepast toezicht kwaliteit
4. Aangepast toezicht kwaliteit en naleving
5. Aangepast toezicht zeer zwakke kwaliteit
6. Aangepast toezicht zeer zwakke kwaliteit en naleving

En dan nu de hamvraag: hoe is dit momenteel bij de vrijeschoolbovenbouwen in Rotterdam en Den Haag, afdeling vwo?

Bij het ‘Rudolf Steiner College, VWO’ is een ‘Aangepast toezicht kwaliteit 19-02-2009’ van kracht:

‘De kwaliteit van het onderwijs op Rudolf Steiner College, VWO vertoont belangrijke tekortkomingen. De inspectie heeft het toezicht geïntensiveerd.’

En bij de ‘De Vrije School, VWO’ (dat is Den Haag) dan, hoe is het daar? Ook hier is een ‘Aangepast toezicht kwaliteit 19-02-2009’ van kracht:

‘De kwaliteit van het onderwijs op De Vrije School, VWO vertoont belangrijke tekortkomingen. De inspectie heeft het toezicht geïntensiveerd.’

Overigens is het in beide scholen met het vmbo(g)t niet beter. Met de havo wel, dat wil zeggen dat hiermee alleen het Rudolf Steiner College in Rotterdam wel een voldoende scoort. Via de toezichtkaart van de inspectie kan op de Opbrengstenkaart 2009 (een directe link werkt niet, dus u zult er zelf heen moeten) over het ‘Verschil tussen cijfer schoolexamen en centraal examen’ voor Den Haag bij havo een ‘gering verschil’ en bij vwo een ‘groot verschil’, en voor Rotterdam bij havo een ‘groot verschil’ en bij vwo een ‘zeer groot verschil’ worden gevonden.

Dus dan is het niet gek dat ergens op de website van de vrijeschool Den Haag (flink naar beneden scrollen) deze advertentie is te vinden:

‘Stichting Vrije Scholen Zuidwest Nederland - Raad van Toezicht
Vanwege vertrek van één van zijn leden in de eerste helft van 2010 zoekt de Raad van Toezicht van de Stichting Vrije Scholen Zuidwest Nederland een nieuw lid, met expertise op het gebied van vrijeschoolonderwijs, indien mogelijk gecombineerd met een juridische achtergrond.

De Stichting is de koepel voor drie vrijescholen voor voortgezet onderwijs in Den Haag, Rotterdam en Leiden. In totaal volgen op onze scholen ca. 1.800 leerlingen voortgezet onderwijs, en zijn aan onze scholen ca. 250 medewerkers verbonden.
Sinds begin 2009 is het bestuursmodel vervangen door een bestuurder – Raad van Toezicht model. De Raad van Bestuur bestaat uit één bestuurder, de drie scholen hebben ieder een vestigingsdirecteur. De Raad van Toezicht bestaat uit vijf leden en voorziet gemeenschappelijk in de verschillende benodigde expertisevelden.

De Raad van Toezicht heeft 2009 gedefinieerd als overgangsjaar om te komen tot het Bestuur – Raad van Toezicht model. Daarbij heeft de Raad het uitdrukkelijke commitment te gaan werken volgens de geldende governance principes van goed bestuur.

Als algemene profielkenmerken voor lidmaatschap van onze Raad gelden dat u:
– voldoende affiniteit heeft met het onderwijs en de ontwikkelingen hierin in het algemeen,
– in het bijzonder de doelstelling van onze Stichting met betrekking tot het vrijeschoolonderwijs onderschrijft,
– beschikt over een brede maatschappelijke binding en een functioneel netwerk,
– in staat bent onafhankelijk en kritisch te opereren ten opzichte van de overige leden van de Raad en de bestuurder,
– beschikt over bestuurlijke ervaring, over kennis van en inzicht in de regels van good governance, en deze onderschrijft. Het juiste evenwicht tussen betrokkenheid en afstand is hier cruciaal,
– voldoende beschikbaar bent.

Wij zoeken een lid met expertise in het vrijeschoolonderwijs. Hierbij verwachten wij naast bovenstaande algemene profielkenmerken ook de volgende specifieke:
– U beschikt over aantoonbare ervaring en affiniteit met de vrijeschool pedagogie en kunt deze plaatsen tegen de achtergrond van de diverse eisen die in de huidige tijd aan voortgezet onderwijs gesteld worden.
– U hebt kennis van en inzicht in hedendaags onderwijs, in de brede zin van het woord: onderwijs, pedagogische ontwikkelingen, toezicht en overheid,
– U hebt een netwerk binnen de onderwijswereld.
– Bij voorkeur combineert u uw onderwijskundige expertise met een juridische achtergrond.
Gezien de huidige samenstelling van de Raad verzoeken wij uitdrukkelijk vrouwelijke kandidaten te reflecteren.

De Raad vergadert circa vijf à zes keer per jaar op een avond en kent momenteel een onkostenvergoeding voor daadwerkelijk gemaakte kosten.
Indien u zich aangesproken voelt en interesse heeft stellen wij uw reactie zeer op prijs.
Uw brief met CV kunt u voor 15 november 2009 richten aan Stichting Vrije Scholen Zuidwest Nederland, t.a.v. de heer P.M. Wormer, Voorzitter Raad van Toezicht, Waalsdorperweg 12, 2597 JB Den Haag.’

Het is te hopen dat ze zo iemand hebben kunnen vinden. Tussen alle berichten op deze website is ook dit verslag van een conferentie op waarschijnlijk 18 maart van dit jaar te vinden, met als titel ‘Inhoudelijke vernieuwing van voortgezet vrijeschoolonderwijs: landelijke conferentie P2010’:

‘Dit project doen we samen met de bovenbouwen van Rotterdam en Leiden, ieder met een eigen accent en streven. Bij ons ligt momenteel de nadruk op gedetailleerde coaching van collega’s bij waarneming, werkwijzen en didactisch-pedagogische toepassingen die het omgaan met verschillen bevorderen. Het project is nu halverwege en onlangs is daarom op een conferentie de stand van zaken uitgewisseld.

Project 2010: na alle aandacht voor de invoering van examens zijn de scholen voor voortgezet vrijeschoolonderwijs nu weer volop met de inhoud aan de slag gegaan. Op 18 maart zijn zij in Driebergen bijeen geweest in een conferentie rond dit project. Zij hebben aan elkaar laten zien, met welke deelprojecten zij het vrijeschoolonderwijs willen proberen te vernieuwen. Deze conferentie vormt een tussenbalans van het landelijke Project 2010. Nu niet aangezet door de overheid, maar door de scholen zèlf; met aandacht voor wat zij zien als noodzakelijk voor de inhoudelijke vernieuwing van voortgezet vrijeschoolonderwijs. Aan het eind van 2010 wordt dit project – voorlopig! – beëindigd; dan zullen de opbrengsten openbaar zijn. Mogelijk krijgt het een vervolg.

De basis van P2010 is het netwerk van scholen voor voortgezet vrijeschoolonderwijs. Alle projecten, die ingebracht worden, moeten voor iedereen te gebruiken zijn, dat wil zeggen: inspirerend voor de dagelijkse schoolpraktijk van alle vrijescholen. Wat minder overal het wiel opnieuw uitvinden en wat meer gebruik maken van elkaars expertise. Brengen en halen.

Het is een zeer geslaagde dag geweest op 18 maart. De scholen hebben rijkelijk laten zien wat ze gedaan hebben; even rijkelijk hebben ze oogst mee naar huis kunnen nemen. Volgens de aanwezige “critical friends” was er sprake van een sprankelende inhoud; de levendigheid van presentatie en uitwisseling maakte een gezonde indruk. De deelnemers gingen opgetogen terug naar hun scholen.

Misschien is wel het belangrijkste van zo’n dag, dat alle scholen de tijd nemen om aan elkaar in concrete en expliciete vorm te tonen, met welke speerpunten zij bezig zijn. Vervolgens kun je besluiten om met een of meer scholen samen op te trekken ter versterking van de eigen speerpunten. En dus ter versterking van de identiteit van vrijeschoolonderwijs.

De inhoudelijke inbreng was heel divers èn relevant! Zo probeert een lerarencollege het pedagogisch werken met leerling- en klassenkarakteristieken stevig in te zetten; op een aantal scholen is men bezig het leerplan (opnieuw) te beschrijven, soms uitgewerkt tot in lessenplannen; een school organiseerde een acht-weeks project in Moldavië en een andere een werkweek voor 8e klassers; op verschillende scholen wordt gewerkt et portfolio’s; het differentiëren binnen het klasverband is eveneens op een aantal scholen speerpunt. En ga zo maar door!

Eén ding heeft deze dag zonneklaar aangetoond: een jaarlijkse presentatie van acties, speerpunten, kwaliteitsverbeterende projecten, etc. op een landelijke ontmoetingsdag heeft beslist een inspirerende invloed en zet de scholen aan om wat ze doen ook aan elkaar te laten zien. En natuurlijk ook aan alle betrokkenen bij vrijeschoolonderwijs!’

Nou, je kunt niet zeggen dat ze het niet proberen, de kwaliteit omhoog halen. Maar ik vind dat ze op hun websites wel een waarheidsgetrouwere indruk van de eigen prestaties mogen geven. Ze hoeven zichzelf natuurlijk niet in een slecht daglicht te stellen, maar zoals het nu gebeurt klopt ook niet. Dat zijn we met deze actie dan maar weer mooi te weten gekomen.