Citroenen

Je moet je geen knollen voor citroenen laten verkopen. Dat hebben we gezien bij de Mexicaanse griep. Gisteren kwam naar voren dat die vaccins eerder knollen dan citroenen zijn. En vandaag is er nog zo’n onderwerp waarbij deze oude wijsheid lijkt op te gaan. Het gist al enige tijd voor wie er oog voor heeft. Ik bedoel het klimaat en de invloed van de mens hierop. Maar laat ik eerst het ‘Centrum voor Aarde en Duurzaamheid’ aan u voorstellen. Eergister vond in Utrecht het openingssymposium plaats ‘Sustainability: prepare for impact’:

‘Symposium ter gelegenheid van de oprichting van het Utrecht Centrum voor Aarde en Duurzaamheid
Sprekers: Yvonne van Rooy, Dennis Meadows, Johan Rockström, Herman Wijffels en Klaas van Egmond.’

De laatste twee, Herman Wijffels en Klaas van Egmond, zijn hier al meermaals genoemd. De eerste als ‘halve antroposoof’ (zie bijvoorbeeld ‘Geuzentitel’ op 7 maart en ‘Statement’ op 26 september), de tweede, om in hetzelfde jargon te blijven, als ‘hele antroposoof’ (zoals hij bijvoorbeeld optrad bij de Iona Stichting op het symposium van 17 maart 2006 met ‘Burger van Vier Werelden’ en in het kader van het Bernard Lievegoedfonds: ‘Presentatie Klaas van Egmond Netwerkuniversiteit 16 jan 2009’). Okee, ik geef toe dat die kwalificaties op zichzelf niet van groot belang zijn. Maar als het om ‘Antroposofie in de pers’ gaat, natuurlijk wel. Om het populair te zeggen: zijn antroposofen, of misschien liever: mensen die zich met antroposofie bezighouden, wel in staat om een deuk in een pakje boter te slaan? – Meer over dit UCAD (Utrecht Centrum voor Aarde en Duurzaamheid) is onder meer te lezen in het ‘Alumnimagazine Illuster’:

‘Illuster is hét magazine voor alumni van de Universiteit Utrecht. Illuster verschijnt vier keer per jaar.’

We gaan naar de meest recente uitgave:

‘In Illuster 57 leest u in de verdieping over duurzaamheid, Klaas van Egmond geeft zijn visie: zijn de grenzen van economische groei bereikt? Op deze site leest u méér over: Centrum voor Aarde en Duurzaamheid’.

Daar aangekomen vinden we dit:

‘Begin december opende het Centrum voor Aarde en Duurzaamheid officieel haar deuren. Het centrum is een samenwerkingsverband tussen de Universiteit Utrecht, het KNMI, TNO, Deltares en KWR.

Met het Centrum voor Aarde en Duurzaamheid willen wetenschap en bedrijfsleven gezamenlijk een bijdrage leveren aan het verduurzamen van de samenleving. Uitgangspunt daarbij is de kwaliteit van leven binnen de draagkracht van de fysieke aarde. Prof. dr. Klaas van Egmond, faculteitshoogleraar Geowetenschappen is directeur van het nieuwe centrum. Prof. dr. Herman Wijffels, sinds 1 oktober hoogleraar Duurzaamheid en Maatschappelijke Verandering, onderdeel uit van de denktank.

Het centrum levert een bijdrage aan het beter bruikbaar maken van de kennis op het brede terrein van aarde en duurzaamheid voor de maatschappij. Omgekeerd wordt het voor de Universiteit Utrecht gemakkelijker om maatschappelijke ontwikkelingen te volgen en daaruit vraagstellingen te formuleren. Op die manier kunnen wetenschappelijk onderzoek en maatschappelijke relevantie dichter bij elkaar worden gebracht.

Kwaliteit van leven

Bij het verduurzamen van de samenleving gaat het om het samenbrengen van uiteenlopende disciplines. Er is bijna geen (wetenschaps)veld dat niet te maken heeft met duurzaamheid. Al tientallen jaren overheerst de techniek bij het aanpakken van het duurzaamheidvraagstuk. Die techniek is nodig, maar niet genoeg. Het gaat immers om kwaliteit van leven in combinatie met de fysieke draagkracht van de aarde. De oplossing voor het duurzaamheidvraagstuk ligt in die verbinding tussen de fysieke component van de aarde en de kant van mens- en maatschappijwetenschappen.

Uitbreiden van woonwijken

Provincies en gemeenten kunnen het Centrum voor Aarde en Duurzaamheid inschakelen bij het vormgeven van (ruimtelijke) duurzame ontwikkelingen. De provincie Utrecht heeft al gebruik gemaakt van de expertise van het centrum bij het opstellen van een toekomstverkenning van de provincie, Utrecht 2040. In deze toekomstverkenning is gekeken naar de ontwikkeling van de provincie op het gebied van wonen en werken in samenhang met duurzaamheid. Op die manier kan de provincie duurzame keuzes maken wat betreft het uitbreiden van woonwijken, werkplekken en infrastructuur.

Wereldschaal

Naast het front office maakt ook een denktank deel uit van het centrum. Die denktank bestaat onder andere uit Herman Wijffels en Klaas van Egmond en wordt ondersteund door AIO’s en postdoc’s. De denktank buigt zich over de onderling samenhangende veranderingsprocessen op wereldschaal, onomkeerbare ruimtelijke ontwikkelingen op regionale schaal en over de culturele kant van het duurzaamheidvraagstuk. Daarnaast wordt binnen de Universiteit gewerkt aan technologische ontwikkelingen waarmee de milieudruk kan worden verminderd, in het bijzonder duurzame energie. De drie belangrijke aandachtspunten van de denktank zijn:

1. Mondiale verandering
Het ontwikkelen van modellen om de veranderingen van de samenleving te beschrijven op het gebied van duurzaamheidvraagstukken. Daarbij wordt gebruik gemaakt van alle kennis die binnen de universiteit aanwezig is (in de diepte en breedte).

2. Regionale verandering
Het in kaart brengen van gevolgen op regionaal niveau van (maatschappelijke) ontwikkelingen en de consequenties daarvan op de duurzaamheid van de samenleving.

3. Kwaliteit van leven
Het in kaart brengen van welke kwaliteit van leven mogelijk is binnen de fysieke draagkracht van de aarde. Daarbij staat de vraag centraal hoe een dergelijke kwaliteit van leven als maatschappelijke doelstelling maatgevend kan worden voor politiek en economie.’

Er is ook een eigen website van, als onderdeel van de faculteit voor Geowetenschappen. Maar het zegt eigenlijk meer als Klaas van Egmond en Herman Wijfels zelf aan het woord worden gelaten, zoals in Illuster 57. Inge Toussaint schrijft daarin op bladzijde 8, onder de titel ‘Op de klimaattop is inzicht in mens en maatschappij hard nodig. Duurzaam wegens goed gedrag’:

‘De Club van Rome riep het 35 jaar geleden al: er zijn grenzen aan de groei. Die grenzen zijn nu bereikt, getuige de huidige ecologische, sociale en economische crises. Aan de vooravond van de klimaattop in Kopenhagen maakt prof. ir. Klaas van Egmond, faculteitshoogleraar Geowetenschappen, zich sterk voor een integrale aanpak van duurzaamheid. “Technische ontwikkelingen zijn nodig, maar niet genoeg. De gammakant van de wetenschap is onmisbaar.”

“We lopen keihard tegen de grenzen van de groei aan”, constateert Klaas van Egmond. Hij staat hierin niet alleen. De Club van Rome stelde eind oktober de Verklaring van Amsterdam op, bedoeld om druk uit te oefenen op de VN-klimaatconferentie in Kopenhagen. Er zijn ingrijpende maatregelen nodig. En snel. Of de wereldleiders deze oproep ter harte nemen zal blijken van 7 tot 18 december. Dan beslissen zij in de Deense hoofdstad over de uiteindelijke inhoud van het nieuwe internationale Klimaatverdrag.

Oorlogen om grondstoffen
Volgens Van Egmond moet tijdens deze klimaattop de kwaliteit van leven binnen de draagkracht van de fysieke aarde centraal staan. “Uit Global Change onderzoek blijkt dat we doorgroeien van zes naar negen miljard inwoners wereldwijd. Daardoor zal de vraag naar grondstoffen en water verder toenemen. Mensen vinden dat ze recht hebben op grondstoffen, maar het wordt steeds meer een verdelingsvraagstuk. Waar weinig is, valt ook weinig te verdelen. Sommige mensen voorzien nu al enorme oorlogen om grondstoffen in de nabije toekomst.”

Dat schrikbeeld is helemaal niet zo onrealistisch als je kijkt naar de huidige situatie. De ecologische crisis is de afgelopen jaren fors toegenomen. Tegelijkertijd is er sprake van een sociale crisis, de kloof tussen rijk en arm wordt wereldwijd gezien steeds groter.’

Het vervolg van het artikel wijst uit:

‘De oplossing ligt volgens Van Egmond in een integrale aanpak van het duurzaamheidvraagstuk. (...) Van Egmond is ervan overtuigd dat de wetenschap daar een belangrijke rol in kan spelen. Bijna alle vakgebieden zijn nodig. “Het gaat niet alleen om voor de hand liggende vakgebieden als Geowetenschappen. Er is bijna geen wetenschapveld dat niet te maken heeft met duurzaamheid. Al tientallen jaren overheerst de techniek bij het aanpakken van het duurzaamheidvraagstuk. Die techniek is nodig. Maar niet genoeg. Als je het hebt over kwaliteit van leven en de daarbij bijbehorende wereldbeelden en culturele perspectieven, heb je ook de gammakant van de wetenschap hard nodig. Duurzaamheid vraagt om zo’n integrale aanpak.”’

Dat is ook de insteek van Herman Wijffels. Op bladzijde 11 zegt hij tegen Inge Toussaint:

‘Wat ik bijzonder vind, is dat we de verbinding leggen tussen het fysieke draagvermogen van de aarde – een typisch Geo-onderwerp – en andere disciplines zoals de mens- en maatschappijwetenschappen. Het gaat uiteindelijk immers om de draagkracht van de aarde in relatie tot het gedrag van mensen en samenlevingen. De oplossing voor de problemen ligt in de balans van die combinatie. De samenwerking binnen de universiteit op het gebied van duurzaamheid met bijna alle andere faculteiten is uniek in Nederland.’

Klaas van Egmond heeft zich al eerder expliciet uitgelaten over klimaat en klimaatverandering. Mariken Smit en Annette Posthumus tekenden op 18 november in de Volkskrant, in het artikel ‘Klimaatdebat ontspoort vlak voor Kopenhagen’, uit zijn mond op:

‘“Het is heel vreemd dat politici wél luisteren naar medici die waarschuwen voor de Mexicaanse griep, maar niet naar klimaatwetenschappers die waarschuwen voor de opwarming van de aarde”, zegt Klaas van Egmond, hoogleraar milieukunde in Utrecht. “Er is overtuigend bewijs geleverd, de politiek is nu aan zet.” (...)

“Bovendien is er grote consensus onder wetenschappers: het is 90 procent zeker dat de opwarming van de aarde door de mens wordt veroorzaakt. Als de politiek dan nog niets onderneemt, vind ik dàt onveranwoord. (...) Het debat krijgt het karakter van straatruzies met persoonlijke aanvallen over en weer. Als je gaat polariseren maak je de verwarring bij het publiek alleen maar groter.”

Van Egmond vergelijkt het uitblijven van klimaatmaatregelen met het verzet tegen regelgeving rond roken in de vorige eeuw. “Er spelen veel economische en politieke belangen mee. Als je iets aan het klimaatprobleem wilt doen, heb je het over een totale omslag in de maatschappij. Economische groei gaat niet meer op, onze energievoorziening moet radicaal anders. Dáár loopt de politiek omheen.”’

Dat was twee en halve week geleden. Aan de ‘grote consensus onder wetenschappers’, de ‘90 procent’ zekerheid ‘dat de opwarming van de aarde door de mens wordt veroorzaakt’, wordt inmiddels flink geknaagd. Dat gebeurde op bepaalde plaatsen al langer: Hans Labohm schreef de afgelopen maanden op de website van het conservatieve De Digitale Standaard niets anders. En juist vandaag krijgt hij van Trouw een podium om zijn bevindingen voor een breed publiek in een groot overzichtsartikel te gieten, met als titel ‘Ook de onheilsprofeet krabbelt terug’:

‘Het schandaal dat zich dezer dagen ontvouwt rond manipulerende klimaatonderzoekers zal de aanstaande conferentie in Kopenhagen geen goed doen, vermoedt Hans Labohm. Maar ook los van Climategate ziet hij de kritiek op de gevestigde klimaatwetenschap groeien.’

Het is een lang, maar uitstekend artikel. Zo schrijft hij:

‘De vraag is wie gelijk zal krijgen. Maar op z’n minst tonen de verschillen in opvatting aan dat de wetenschap verdeeld is. En als de wetenschap verdeeld is, heeft het beleid geen degelijk fundament om allerlei acties te kunnen legitimeren. Als immers niet vaststaat wat de belangrijkste klimaatbepalende factoren zijn, hoe moeten we het klimaat dan beïnvloeden – als dat al zou kunnen? Maar de politiek lijkt gevangen te zitten in de klimaathysterie. Wetenschap lijkt daarbij geen rol meer te spelen.

Het is ironisch dat zo vlak voor Kopenhagen tal van wetenschappers uit de kast komen en kritische opmerkingen maken over het wijdverbreide klimaatalarmisme. En dat zijn dit keer niet de bekende klimaatsceptici.’

De 29 reacties tot nu toe op het artikel zijn bijzonder verdeeld. Maar ‘Cristine, Dordrecht op 05-12-2009, 14:35’ schrijft:

‘Hans Labohm volg ik al een paar jaar en ik ben onder de indruk van zijn vasthoudendheid en niet-aflatende ijver om zijn verhaal over de klimaatsverandering onder de aandacht te brengen. Veel belangrijker nog, hij debatteert altijd op basis van argumenten en feiten. Hij speelt, om het maar eens zo te zeggen, op de bal en niet op de man. (Iets wat niet alle reageerders hier kunnen zeggen!).

Hulde aan de redactie van Trouw dat zij Labohm de ruimte heeft gegeven om de “andere kant” van het klimaatvraagstuk te belichten.’

Niet alleen Trouw, ook NRC Handelsblad besteedt hier vandaag aandacht aan met een groot opiniërend artikel. Niet van een wetenschapper, maar van schrijver Leon de Winter. Dat artikel is niet in te zien op de website van de krant. Maar wel de discussie die daarover gevoerd wordt, met als titel ‘Klimaatconferentie in Kopenhagen: georkestreerd bedrog?’

‘Op 7 december begint in Kopenhagen de Klimaatsverandering Conferentie van de VN. Vertegenwoordigers van bijna tweehonderd naties komen bijeen om te praten over het beëindigen of beperken van de opwarming van de aarde.

Opwarming van de aarde? Sinds 1998 stijgt de temperatuur op aarde helemaal niet meer! Sterker nog, uit metingen blijkt dat het zelfs een beetje kouder is geworden, beweert schrijver Leon de Winter vandaag in NRC Handelsblad. Waarom dan steeds beweren dat de mensheid op een catastrofale wijze het klimaat op aarde beïnvloedt?

Het is trouwens niet alsof wij dat na kunnen kijken: de belangrijkste klimaatwetenschappers maken hun data niet openbaar, ook al werken ze bij overheidsinstituten. Voordat we ons in Kopenhagen verbinden aan verregaande programma’s die het vrije verkeer van mensen en goederen dramatisch zullen beknotten, moet dan ook eerst de onderste steen maar eens bovenkomen, meent De Winter.

Maar ja, dat willen de belanghebbenden niet. Want met deze grootste wetenschappelijke fraudezaak van de moderne tijd is Al Gore rijk geworden en GroenLinks en Greenpeace populair. Er zijn banen mee gemoeid, reputaties, geloofwaardigheid, handel, subsidiegelden. Milieuactivisten, politici en media hebben een hedendaagse vorm van massahysterie laten ontstaan. De duivel heet “carbon footprint” die ons het gevoel geeft dat wij door de natuur gestraft worden voor onze levensstijl. En zij die daaraan appelleren zijn de onheilsprofeten van de 21ste eeuw.

Wat vindt u? Is er inderdaad sprake van georkestreerd klimaatbedrog? En wie hebben daar baat bij? Of hebben we te maken met een zorgwekkende klimaatontwikkeling en is het goed dat landen zich inzetten voor een stevig klimaatakkoord?’

Ook hier inmiddels 24 reacties, net zo verdeeld als bij Trouw. Het lijkt verdorie de Mexicaanse griep wel! Oja, dat zei Klaas van Egmond ook al. Wie hebben er gelijk, voor- of tegenstanders? Hoe kom je hierin tot een juist oordeel, waarop mag je dat nu eigenlijk wel of niet baseren? – Wat schreef Hans Labohm ook alweer:

‘Maar er stonden toch vierduizend wetenschappers achter de boodschap van het IPCC-rapport? Dat was althans altijd het verhaal van het klimaatpanel. De Australische wetenschapper John McLean is gaan graven en rekenen. Hij kwam tot de conclusie dat er slechts zestig wetenschappers direct betrokken zijn geweest bij de cruciale boodschap van het IPCC in het laatste rapport. Die luidde dat het voor meer dan negentig procent zeker is dat meer dan de helft van de opwarming die sinds 1950 heeft plaatsgevonden, door de mens was veroorzaakt. Toch horen we nog vaak: “Alle wetenschappers zijn het erover eens...” Daarbij wordt vergeten te vermelden dat er meer dan dertigduizend wetenschappers zijn geweest die zich in het zogenoemde Oregon Petition Project publiekelijk van de menselijke broeikashypothese distantieerden.

Een andere enquête, onder Duitse klimatologen (uitgevoerd door de Duitsers Hans Kepplinger en Senja Post), wees uit dat ongeveer een derde vóór de menselijke broeikashypothese is, een derde tegen en de rest onbeslist. Daarnaast is er een lijst van meer dan zevenhonderd gekwalificeerde wetenschappers, die uitleggen waarom zij er niet in geloven.

Maar laten we oppassen met dit soort cijferspelletjes. Wetenschap is immers geen democratie, waarbij met handopsteken wordt beslist. Het gaat in de wetenschap om bewijzen. En het onomstotelijke wetenschappelijke bewijs voor de menselijke broeikashypothese is nooit geleverd.

Het blijkt heel moeilijk om een wetenschappelijk debat tussen de voor- en tegenstanders van de grond te krijgen. Waarschijnlijk moet dit voor een belangrijk deel worden toegeschreven aan het feit dat het klimaatonderzoek vanaf het begin in het korset van de menselijke broeikashypothese is gesnoerd, en daarmee gepolitiseerd. De klimatologie diende om het geloof in de menselijke invloed op het klimaat bevestigen. Zo verschafte deze jonge tak van wetenschap legitimiteit aan een beleid dat was gericht op het “redden” van de planeet. Kamerbreed heeft de politiek de afgelopen twintig jaar in toenemende mate hieraan steun gegeven. Als nu zou blijken dat al die moeite geen enkel aantoonbaar effect heeft op het klimaat en op een misvatting berust, dan zou dat tot een politieke ramp leiden met enorm gezichtsverlies voor alle betrokkenen.

Een andere reden waarom zo’n wetenschappelijke discussie zo moeilijk op gang komt hangt wellicht samen met het feit dat de opwarming van de aarde de “moeder” van alle milieuangsten is. “Klimaat” is tot quasireligie verheven, en niet meer vatbaar voor rationele argumenten.’

Laat Klaas van Egmond zich nu zo makkelijk knollen voor citroenen verkopen? Hij wilde de zaken nu juist zo wetenschappelijk aanpakken. Waarbij dit zijn argumenten waren om juist het tegenovergestelde te kunnen beweren. Is er, in plaats van over een verandering in klimaat, van hemzelf dezer dagen misschien een verandering in geluid te verwachten?

Eergisteren nog (3 december dus) raakte Xander Bronkhorst in het ‘Ublad online’ onder de titel ‘Een weg naar een beter klimaat’ direct aan deze kwestie:

‘Als de wereld niet op dezelfde voet door kan gaan, hoe moet het dan anders? Het Utrecht Centrum voor Aarde en Duurzaamheid (UCAD) dat deze week van start ging, probeert met wetenschappelijke kennis uitwegen te vinden.

Vlak voor het interview was ir. Erik Lysen nog telefonisch in gesprek over vermeende negatieve Utrechtse uitlatingen over CO2-opslag in Barendrecht. Faculteitshoogleraar Geowetenschappen Klaas van Egmond sprak een dag eerder sussende woorden nadat mailverkeer van Britse klimatologen op straat kwam te liggen. Kranten maakten melding van gesjoemel met cijferreeksen die de grote omvang van het klimaatprobleem moesten bevestigen. “Een oude koe en bovendien helemaal uit zijn verband gerukt.”’

Oei oei, denk ik dan.