Antenne

Op woensdag de 27e ging het in ‘Op stoom’ over het Bernard Lievegoed Fonds en de nieuwe coördinatie van de Netwerkuniversiteit. Daarin berichtte Tamara Čop onder meer:

‘In het kader van 150 jaar Rudolf Steiner (1861-1925), verzorgt Universität Witten/Herdecke een zogeheten Ringvorlesung in de thematiek: “Was hat Rudolf Steiner mit Wissenschaft zu tun; ist die von Ihm um die Wende vom 19. zum 20. Jahrhundert begründete Anthroposophie im 21. Jahrhundert noch zeitgemäß?” Zie voor verdere inlichtingen: StuFu_Ringvorlesung_150_Jahre_Rudolf_Steiner’

Die link toont een serie van maar liefst veertien lezingen over dit thema (waaronder ook een van de Nederlander Jaap Sijmons). Van de eerste op 7 april is de dag voor het genoemde bericht van mij al een verslag verschenen bij NNA (News Network Anthroposophy).

‘NNA ist eine internationale Nachrichtenagentur, die Nachrichten und Ereignisse verbreitet und kommentiert aus einer Perspektive des Geistes und die sich um ein spirituelles Verständnis bemüht, das mit der Entwicklung neuer Paradigmen auf allen Lebensgebieten verbunden ist – sei es im Aktuellen, in Politik und Gesellschaft, in der Zivilgesellschaft, in Ökologie, Erziehung, Wirtschaft, Landwirtschaft, Kunst und Wissenschaft.’

Dit verslag van Edith Willer-Kurtz van 26 april is getiteld ‘Wie wichtig ist Rudolf Steiner für die Wissenschaft?’ Zij schreef:

‘Was hat Rudolf Steiner mit Wissenschaft zu tun? In der Universität Witten-Herdecke hat zum 150. Geburtsjahr des Begründers der Anthroposophie eine öffentlich zugängliche Vorlesungs- und Diskussionsreihe begonnen. Dabei wird die Frage aufgeworfen, ob Steiners Ideen auch heute noch für Wissenschaft und Leben relevant und zukunftsträchtig sein können.

Die Ringvorlesungen starteten mit dem Vortrag von Dr. rer. nat. Renatus Ziegler, Mathematiker und Erkenntniswissenschaftler vom Verein für Krebsforschung im Institut Hiscia in Arlesheim, Schweiz. “Tätiges Erkennen der Wirklichkeit als Grundlage von Natur- und Geisteswissenschaft bei Rudolf Steiner” nannte er sein Thema. Dabei ging es ihm jedoch nicht um Theorie, sondern um die produktive Tätigkeit des Erkennens. Er vermittelte es an Hand von Beispielen. Da sind zwei gleich große Messing-Kugeln auf einer schiefen Ebene oben freigelassen zum Rollen gebracht, wobei eine wie gewohnt nach unten rollt, die andere aber nicht. Ziegler warf die ganz grundsätzliche Frage auf: Was ist eine Frage? Welche Konsequenzen habe es, eine Frage zu stellen? Eine Frage beruhe auf einer Beobachtung und schließe Denken mit ein, wobei die Beobachtung individuell sei. Entscheidend sei, dass ein Bezug hergestellt würde. Komme es zu einer Idee, so nennt Ziegler das eine tätige Erfahrung von einer in sich selbst abgeschlossenen Vorstellung.

Es gehe ihm um produktive Erkenntnis, nicht um generierte Ideen, betonte er. Nur wer aktuelle Erfahrung mache, habe Fragen. Der Erkenntnisprozess beinhalte eine dreifache Aktualität: Die eigene Beobachtung, das Denken und der Akt, der Vollzug liege in der Verknüpfung der drei Schritte, sie sei notwendig, um Zusammenhänge zu finden. Für die Bearbeitung eines Problems sei es aber eine Vorbedingung, dass die Erkenntnis der Situation vorläge. Natürlich gäbe es individuelle Erkenntnishorizonte, generell aber seien Erkenntnisse grenzenlos.

Ziegler erweiterte diesen Gedanken: “Bei einer Übereinstimmung dessen, was man denkt und was man wiederfindet, hat ein solch aktuelles Erkennen eine freie Handlung zur Folge.” Dies wiederum ziehe einen geisteswissenschaftlichen Erkenntnisakt nach sich. Freie Handlung heißt dabei, etwas gern zu tun, weil man es aus dem Inneren heraus tut und von niemandem gedrängt werde. Dadurch habe es auch eine Verbindlichkeit. Wenn man sich bewusst mache, was man tue, so sei man in der Lage, mit der Präsenz des eigenen geistigen Kern in Verantwortlichkeit in Verbindung zu kommen.

Ein freier Akt sei demnach ein aktueller tätiger Geist, das sei auch ein fundamentaler Punkt bei Steiner. Steiner beschreibe die Kraft des Denkens, wobei durch Üben die innere Erfahrung erweitert werden könne. Dies könne wissenschaftlich angegangen werden mit dem Ziel einer Erkenntnissteigerung. Die Schulung des Denkens und Wahrnehmens führe zu der Einsicht “Ich in der Welt”, die eine Form der Erkenntnis darstelle.

In der anschließenden Diskussion wurden dann unterschiedliche Auffassungen zu dem Thema artikuliert, die sich eher als Statements gegenüberstanden und sich weniger zu einem Dialog verbanden.

Die Vorlesungen finden jeweils dienstags um 17.30-19.00 Uhr im Auditorium Maximum der Universität Witten-Herdecke statt, die Leitung hat Univ.-Prof. Dr.  med. Peter Heusser. Themen der nächsten Abende sind z.B. “Polemischer Diskurs, die Anthroposophie und Ihre Kritiker” von Lorenzo Ravagli und “Kunstwissenschaft: zwischen Kunsterkenntnis und Erkenntniskunst” von Dr.  phil. Roland Halfen aus Dornach.’

De aankondiging van die tweede ‘Ringvorlesung’ vindt u hier, en die van de derde hier. De vierde, van afgelopen donderdag, is ook interessant:

‘Rudolf Steiner und der Materiebegriff der Quantenphysik

Der Schweizer Physiker Stephan Baumgartner sieht Parallelen im Weltbild der Quantenphysik und Anthroposophie

Der Schweizer Physiker Dr. sc. nat. Stephan Baumgartner, Universität Bern und Universität Witten/Herdecke, spricht im Rahmen der Ringvorlesung zum 150. Geburtsjahr Rudolf Steiners am Donnerstag, 28.4.2011, 17.30-19.00, im Audimax der Universität Witten/Herdecke, Alfred-Herrhausen-Str. 50

Vor rund 100 Jahren vollzog sich in der Physik ein tiefgreifender Wandel unseres Verständnisses der Materie: Die naiv-materialistischen Vorstellungen des 19. Jahrhunderts wurden von einem Materiebegriff abgelöst, welcher in seinen Grundzügen als spirituell bezeichnet werden muss. Rudolf Steiner hatte in seiner philosophischen Kritik der Materie- und Atomvorstellungen des vorletzten Jahrhunderts wesentliche Elemente dieses Wandels vorweggenommen. Ein Vergleich der Weltbilder der Quantenphysik und der von Rudolf Steiner begründeten Anthroposophie erscheint daher interessant; es ergeben sich zum Teil erstaunliche Parallelen, aber auch Unterschiede, die im Einzelnen betrachtet und diskutiert werden sollen.

Die nächsten Termine:

5.5.2011: PD Dr. med. vet. Bernd Rosslenbroich: Evolutionsforschung im 21. Jahrhundert – Von der Aktualität des goetheanistischen Ansatzes

12.5.2011: Prof. Dr. sc. nat. Ernst Zürcher: Zum Einfluss kosmischer Rhythmen auf die Pflanzenwelt’

Hopelijk komen daar ook nog goede verslagen van. – Even terug naar maandag 6 september 2010, waarin ik het had over ‘Zeventien schilders’, en de daaropvolgende dag erop terugkwam in ‘Complot’. Dit alles naar aanleiding van een boek van Andreas Mäckler. Die heeft vanochtend laten weten dat hij afgelopen woensdag een bericht heeft gemaakt met de titel ‘150 Jahre Rudolf Steiner – ein großes Thema verschenkt?’ Ik laat dat graag hier volgen:

‘Schade. Als ich gestern die Ausstellung “Kosmos Rudolf Steiner” (Kunst-museum Stuttgart) verließ, war meine Stimmung getrübt. Ein großes Thema ist klein abgehandelt und damit verschenkt worden, hatte ich den Eindruck, wo anlässlich des 150. Geburstags von Rudolf Steiner reichlich bester Stoff zur Verfügung gestanden hätte.

Vielleicht mag es dem Budget der Ausstellungsmacher geschuldet sein, oder ihrer Oberflächlichkeit in der Beschäftigung mit dem Thema, dem Zeitgeist entsprechend. Dafür würde auch der Ausstellungskatalog Rudolf Steiner und die Kunst der Gegenwart sprechen, der zwar opulent produziert, inhaltlich aber ziemlich dünn daher kommt, schaut man ihn genauer an. Wie viele farbige Leerseiten in dem 224-Seitenwerk sind, möchte ich nicht zählen, und wie viele Seiten nur mit einem großgedruckten Zitat von Steiner und anderen gefüllt wurden, auch nicht. Optisch macht der Katalog etwas her, ohne Zweifel, aber kunstwissenschaftlich bleibt er weit hinter den Vorgängern zurück, an die dieses Ausstellungsprojekt anzuschließen versucht. Zu nennen wäre vor allem Harald Szeemanns Ausstellung “Der Hang zum Gesamtkunstwerk – Europäische Utopien seit 1800” (1983) sowie “The Spiritual in Art” (1986; dt. Ausgabe: “Das Geistige in der Kunst. Abstrakte Malerei 1890-1985”, 1988). Auch der Katalog des Vitra Design Museums, Rudolf Steiner und die Alchemie des Alltags (2010) bietet erfreulich mehr.

Womit haben wir es bei diesem Ausstellungsprojekt zu tun, das noch bis zum 22. Mai 2011 in Stuttgart zu sehen ist? Einerseits greifen die Macher auf rund 100 Jahre Produktions- und Rezeptionsgeschichte der Steiner’schen Impulse zurück, andererseits nutzen sie kaum den zur Verfügung stehenden Stoff, als gelte das Credo: Less is more. Doch wer einmal das Kunstarchiv am Goetheanum besucht hat, wird enttäuscht sein, wie wenig davon ausgestellt worden ist. Hinzu kommt ein Widerspruch: Steiners künstlerische Impulse streben das Gesamtkunstwerk an, sie versuchen zu integrieren, statt zu separieren. Davon ist in der Ausstellung wenig zu sehen. Eine verbindende Inszenierung, die über Chronologie und Themenliste hinausgeht, konnte ich kaum erkennen, und eine substantielle Ausstellungsdidaktik, die sich darum bemüht, die Objekte dem Publikum zu vermitteln, ebenso wenig.

Am meisten wird vermutlich die Auswahl der Künstler und ihrer Werke verwundern, die in Bezug zu Steiners Werk und Wirken gesetzt wurden. Da fällt es bisweilen schwer, den Bezug nicht einzig darin zu erkennen, dass Sponsoren und ihre Ausstellungsmacher eben gerade diese Künstler protegieren wollten, und andere nicht. Der italienische Künstler Giuseppe Penone gesteht denn auch freimütig: “Ich weiß nicht, ob meine Kunst Bezüge zu Rudolf Steiner hat, der für mich keine bewusste Inspirationsquelle war: Das kulturelle Umfeld hingegen, in dem ich aufgewachsen bin, war humanistisch geprägt, insofern sind indirekte Verbindungen durchaus möglich.” (S. 73)

Natürlich kann man alles zu irgendetwas in Bezug setzen – das nennt man dann Beliebigkeit. Auf diese Weise den “Kosmos Steiner” vermitteln zu wollen, erscheint mutig, sofern man überhaupt davon ausgehen mag, dass hier Steiners künstlerische Impulse vermittelt werden sollten. Mein Eindruck ist eher der, Steiners Werk im “Anything goes” (Paul Feyerabend) zu verdecken, statt ins Bewusstsein der Öffentlichkeit zu heben. Ist Steiners Werk schon nicht zu negieren, kann man es zumindest neutralisieren und kompatibel machen lassen. Warum sollte eine Volkswagen Financial Services AG auch Interesse daran haben, “anthroposophische Kunst” und deren Künstler zu fördern? Rudolf Steiner ist eine der großen, berühmten Persönlichkeiten unserer Zeit – da nutzt man gern seinen Namen, auch wenn er umstritten ist. Gerade das macht Steiner reizvoll und sein Werk lebendig. Natürlich haben die Macher der Ausstellung recht, wenn sie dafür plädieren, “Steiner zu entsteinern” und aus der Enge der anthroposophischen Dogmatik und Gesellschaft der Nachfolgergenerationen zu lösen – aber so?

In meinen Augen liest sich der Einleitungstext von Markus Brüderlin und Ulrike Groos passagenweise wie eine Rechtfertigungsschrift. In Anmerkung 3 des Katalogs auf Seite 17 schreiben sie: “Der anthroposophische Kunstkritiker Diether Rudloff beklagt an der sogenannten anthroposophischen Kunst: ‘Das schreckliche Mittelmass mit seiner sogenannten Ausgewogenheit und Wohlanständigkeit, das nicht wagt oder nicht wagen darf, nach oben oder unten auszubrechen in ein schöpferisches Chaos (...), was einen (...) manchmal geradezu panikartig die Flucht ergreifen lässt’, zit. nach Wolfgang Zumdick, Rudolf Steiner und die Künstler, Dornach 2005, S. 100.”

Zitieren aus zweiter Hand ist sicher nicht die erste Wahl wissenschaftlicher Arbeit, aber sei’s drum. Das Originalzitat stammt aus meinem Buch Anthroposophie und Malerei. Gespräche mit 17 Künstlern (Köln 1990, S. 320) und lautet: “Selbst auf die Gefahr hin, für arrogant elitär gehalten zu werden: Das schreckliche Mittelmass mit seiner sogenannten Ausgewogenheit und Wohlanständigkeit, das es nicht wagt oder nicht wagen darf, nach oben oder unten auszubrechen in ein schöpferisches Chaos, wie es schon Novalis und die Gebrüder Schlegel in ihrer romantischen Poetik forderten – ist es nicht gerade dies, was einen vor den Produkten der Medienindustrie, der Postmoderne, der anthroposophischen Malerei manchmal geradezu panikartig die Flucht ergreifen lässt.”

Erkennen Sie den Unterschied in der Argumentation? Die “Produkte der Medienindustrie” und der Postmoderne sind ausgelassen worden, sie passten wohl nicht in den Angriff gegen die “anthroposophische Kunst”. Diether Rudloffs verfälschtes Zitat also als Argument zu verwenden, sich mit der rund 100-jährigen Kunstgeschichte der Anthroposophie nicht weiter beschäftigen zu müssen, weil sie einen “manchmal geradezu panikartig die Flucht ergreifen lässt”, halte ich allerdings für signifikant und bestätigt auch heute meine These, wie ich sie schon vor 21 Jahren formuliert habe.

“Die anthroposophisch orientierte Malerei ist ein Beispiel dafür, wie sich kultur- und wirtschaftspolitisch bewusst gesteuerte Verdrängungsprozesse auswirken: (kunst)historische Fakten aus bisher mehr als 70 Jahren wurden in der allgemeinen Kunstgeschichtsschreibung schlichtweg ignoriert (...). Ich möchte zwei Generationen von Kunsthistorikern und Journalisten nicht unterstellen, sie seien ‘blind’ gegenüber der umfangreichen Bilderwelt dieser Weltanschauungsbewegung gewesen. Aber sie haben sie in ihren Publikationen eindeutig verschwiegen, vielleicht auch verschweigen müssen. Zweifellos besteht die Arbeit des Kunstwissenschaftlers auch darin, Menschen zum Verständnis künstlerischer Arbeiten zu erziehen. Und wie in kaum einem anderen Wirtschaftssektor hängt hier der Markt davon ab, welchen Wert finanzstarke Minoritäten jeweiligen Werken und ihrem Kontext zukommen lassen. Daran muss sich der Vermittler weitgehend halten, solange er finanziell abhängig ist und gezielte Geschmacksbildung im zu interessierenden Publikum zu leisten hat. Arbeiten aus dem engen Umfeld der Anthroposophie sollten offenbar nicht aufbereitet werden – anders kann diese einmalige Verdängungsleistung in der Kunstgeschichte des 20. Jahrhunderts nicht plausibel werden.” (S. 7f.)

Daran hat sich in meinen Augen auch mit dieser Ausstellung in Wolfsburg und Stuttgart wenig geändert. Neues wurde kaum erschlossen. Steiner und den Seinen hätte ich bei aller Kritik mehr substantielle Würdigung gewünscht. Als ich 1989 zur Farbentheorie und Malpraxis der Anthroposophie promovierte, versuchte ich zu dem vielfach unerschlossenen Thema beizutragen, ebenso mit meinem oben genannten Buch, das damals ebenfalls bei Dumont erschienen ist, wie dieser Katalog heute. Wenn Sie mich fragen, was mein Resümee nach 22 Jahren ist, dann vielleicht dieses: Schade, dass sich nicht mehr Wissenschaftler und Institutionen des Themengebiets angenommen haben. Schade, dass diese Forschungen nie gefördert wurden. Auch wenn Anthroposophie und Sektierertum bisweilen nahe beieinander liegen, bleibt das Thema “Kunst und Anthroposophie” spannend, substanzreich und vielfach noch unerschlossen. Daher hat natürlich auch diese Ausstellung ihr Gutes.’

Dan wordt het weer interessant wat Jens Heisterkamp van Info3 als commentaar eronder geeft:

‘Nun, ich finde den Einsatz von Brüderlin, Kries und jetzt auch dem Stuttgarter Museum grossartig, war richtig berührt von der Art, wie intensiv sich diese Nicht-Anthroposophen mit Steiner auseinandersetzen, Räume für ihn aufmachen...’

Maar daarom gaat het toch niet! Het gaat eerder om hoe antroposofen met hun eigen kunst(impuls) omgaan en ervoor staan... Daarvoor heeft Jens Heisterkamp niet zo’n antenne, lijkt het hier. – Dan heb ik nog twee andere follow-ups. De eerste is een vervolg op ‘Petitie’ op maandag 18 april. Sinds gisteren kunnen we namelijk op de website van de Algemene Antroposofische Vereniging het bericht ‘Vorstand dankt Mitgliedern für das Vertrauen’ lezen:

‘Mit folgenden Zeilen wenden sich die Mitglieder des Vorstandes an die Mitglieder der Allgemeinen Anthroposophischen Gesellschaft

Liebe Mitglieder

Am 16. April 2011 haben wir eine besondere Generalversammlung der Allgemeinen Anthroposophischen Gesellschaft am Goetheanum erlebt – dafür möchten wir an dieser Stelle in mehrfacher Hinsicht sehr herzlich danken!

Uns berührte tief, dass etwa 1300 Teilnehmerinnen und Teilnehmer gekommen sind, und viele von ihnen waren extra für diesen Tag aus anderen Kontinenten und fernen Ländern angereist; zudem hatten uns zahlreiche Mitglieder, die nicht kommen konnten, wissen lassen, dass sie im Geiste ganz mit dabei seien.

Anlass zu dieser engagierten Teilnahme war zweifellos der Misstrauensantrag gegen unsere Vorstandstätigkeit. Die Ausrichtung, die wir dem Goetheanum und der Gesellschaft geben, unsere Entscheidungsbefugnisse und der Umgang mit den Finanzen wurden in Frage gestellt. Nachdem diese Fragen offen ausgesprochen und – wie es in einer so großen Versammlung möglich ist – behandelt wurden, sprach uns eine deutliche Mehrheit in einer geheimen schriftlichen Abstimmung das Vertrauen aus (876 gegenüber 257 bei 156 Enthaltungen).

Wir selbst hatten um die individuelle Zustimmung für die weitere Vorstandstätigkeit von Sergej Prokofieff, Bodo von Plato und Paul Mackay gebeten, die auch jeweils mit einem deutlichen Mehr ausgesprochen wurde.

Wir möchten hier – sicherlich auch im Namen aller anwesenden Mitglieder – Justus Wittich für seine umsichtige und ausgewogene Versammlungsleitung bei der Behandlung dieser sensiblen Tagesordnungspunkte danken.

Ihnen, liebe Mitglieder, möchten wir auf diesem Wege für den Ausdruck Ihres Vertrauens ganz herzlich danken – es motiviert und trägt uns bei unserem täglichen Einsatz für die Anthroposophie, unsere Gesellschaft und das Goetheanum. Zugleich möchten wir denen, die uns ihr Vertrauen nicht geben konnten, zurufen, dass wir ihre Kritik und Hinterfragung ernst nehmen.

Wir haben empfunden, dass diese Generalversammlung von einer wachen, differenzierten und glücklicherweise oft auch von einer humorvollen Stimmung bis in späte Stunden des Tages geprägt war.

Diese Versammlung wird sicherlich dazu beitragen, dass die Anthroposophische Gesellschaft die Kraft gewinnt, die sie braucht, um sich mit aufmerksamer Zuversicht weiter zu entwickeln!

Mit herzlichen Grüßen

Virginia Sease, Paul Mackay, Bodo von Plato, Sergej Prokofieff und Seija Zimmermann’

De tweede follow-up is van een wat ander karakter, wat indirecter namelijk. Het betreft Jos Verhulst, over wie ik het hier op 1 maart in ‘Grotesk’ het laatst heb gehad. Eergisteren verscheen een nieuwe aflevering van ‘In Flanders Fields. De Vlaamse vrijheidslievende politieke metablog. The Flemish freedom-loving political metablog’. Getiteld ‘Opdat vrijheid geschiede’ en geschreven door Koenraad Elst:

‘We moeten de democratie slechts met mate liefhebben, aldus Alexis de Tocqueville, de vrijheid echter ten volle. De democratie heeft immers slechts waarde als middel om de vrijheid te verwezenlijken. Misschien daarom heeft de leidende ideoloog van de beweging voor directe democratie in Vlaanderen, Jos Verhulst, nu een boekje gewijd aan Het verschijnsel vrijheid. Vandaag gebruik ik de mij toegemeten ruimte voor onverbloemde reclame; het werk van Verhulst verdient gelezen te worden, ook door u.

Dit boekje is verschenen bij het Murray Rothbard Instituut, een initiatief van enkele jonge Vlaamse economen om het libertarische gedachtengoed te bestuderen en bekender te maken. In dezelfde reeks heeft het MRI ook selecties uitgegeven uit het werk van de libertarische meesterdenker Murray Rothbard en van de 19de-eeuwse proto-libertariër Frédéric Bastiat. (Dat is de man die zei dat wat een misdaad is tussen twee individuen, bv. onteigening via diefstal, niet moreel goed wordt wanneer men het door de overheid laat uitvoeren, bv. onteigening via belastingen.) Wie de fundamentele beschouwingen van de libertarische school over de vrijheid wil vernemen, bezoeke www.rothbard.be. Of, beter nog, het komende MRI-seminarie over “Cultuur en Vrijheid”, in de Dekenstraat 2 te Leuven, zaal 00.41, op 1 mei om 13u.

Jos Verhulst, 1949, is een intellectuele duizendpoot. Voor hij zijn doctoraat in de kwantumchemie behaalde, werkte hij een tijd voor de Kommunistische Partij van België. Later heroriënteerde hij zich levensbeschouwelijk op de antroposofie van Rudolf Steiner, en hij werkte tot zijn recente pensionering als leraar wetenschappen in de Antwerpse Steinerschool. Tegelijk bleef hij het speerpuntonderzoek volgen, wat zijn neerslag vond in ondermeer boeken over de wijsgerige implicaties van de kwantumrevolutie en een alternatieve kijk op de evolutieleer. Anderzijds is hij ook een kenner van de christelijke traditie, zoals een ander gloednieuw boek van hem getuigt: De Rubens Code (uitg. Via Libra), over het Jezusbeeld en de esoterische bespiegelingen daarrond bij kunstenaars in de 15de-17de eeuw. Bijna zo sensationeel als De da Vinci Code, maar dit keer helemaal echt.

Begin jaren 90 nam hij deel aan enkele vergaderingen met Guy Verhofstadt die een nieuwe direct-democratische wind door België ging laten waaien, maar dat werd een zware teleurstelling. Verhulsts kijk op de volkssoevereiniteit, uiteengezet in zijn boek Het verdiepen van de democratie, is geen zaak van oppervlakkige slogans, maar is gefundeerd in een mensbeeld: de mens is begiftigd met een verlangen naar en een bekwaamheid tot waarheid, iets wat impliciet door alle woordvoerders van nepdemocratie en despotisme miskend wordt. Vrije meningsuiting is daarom ook volstrekt onmisbaar in een democratie. Verhulst heeft persoonlijk wat ervaring met deze bedreigde waarde: zijn verslaggeving over vergelijkende IQ-studies leverde hem de lasterlijke aandacht van Humo en een strafklacht (zonder gevolg) vanwege het CGKR op.

We begrijpen allemaal min of meer wat er in het dagelijks taalgebruik met “vrijheid” bedoeld wordt. We herkennen muilkorfwetten en andere dwang als strijdig met de vrijheid. Maar sommige denkers laten zich door dit intuïtieve vrijheidsbegrip niet overtuigen. Zij menen dat geen enkele menselijke beslissing, ook vrij van alle dwang door onderdrukkers, echt vrij kan heten. Dat heeft te maken met twee grote vooronderstellingen: het wetenschappelijk determinisme, en de materialistische opvatting van de menselijke geest. Al onze gedachten, ook onze zogenaamd vrije beslissingen, zouden bepaald worden door elektrochemische bewegingen in onze hersenen. Die volgen op hun beurt natuurwetten die strikt vastliggen en waarvan de effecten op elk toekomstig ogenblik nu reeds voorspelbaar zijn. Dus zouden onze “vrije” meningen en beslissingen eigenlijk voorbestemd zijn en helemaal niet zo vrij.

Verhulst gaat kritisch in op deze beide vooronderstellingen, en brengt daarbij zijn brede en bijdetijdse wetenschappelijke kennis in stelling. We gaan geen enkele poging doen om dat verhaal hier samen te vatten. Het is een bespiegeling op topniveau over één van de grondvraagstukken uit de wijsbegeerte, en daar kunt u zich best zelf eens aan blootstellen. We geven u echter al dit mee: Vlaanderen heeft natuurlijk een hele trits schilders van wereldformaat voortgebracht, dat wist u al, maar heel af en toe komt er ook eens een denker van dat kaliber uit de Vlaamse klei gekropen.’

Ja, als we het dan over Vlaanderen hebben en zelfs De Da Vinci Code langskomt, kan ik het toch niet laten om ook aandacht aan deze Koninginnedag te besteden. Overigens is ook dit een follow-up, en wel van een bericht van twee jaar geleden, ‘Fantasie’ op 1 mei 2009. Het gaat over Hendrik IJzerbroot, de wereldberoemdste geheim agent van Nederland, en zijn geestelijk vader Martin Lodewijk. We lezen namelijk vandaag van Kurt Morissens bij ‘Strip Turnhout’ (de Belgen zijn ons weer eens voor), ‘“Agent 327”-auteur wordt Ridder in de Orde van Oranje-Nassau’:

‘De Nederlandse stripauteur Martin Lodewijk, bekend van o.a. “Agent 327” en scenarioschrijver van “De Rode Ridder”, is Ridder in de Orde van Oranje-Nassau geworden. Naar aanleiding van Koninginnedag bij onze noorderburen werden bijna 3.400 mensen onderscheiden.

Martin Lodewijk die vandaag, 30 april 2011, zijn 72ste verjaardag viert, heeft al een rijke carrière achter de rug. Zijn eigen reeks “Agent 327” tekende hij voor het eerst in 1966 en nieuwe avonturen van zijn James Bond wordt nog steeds gepubliceerd in het tweewekelijks stripblad Eppo. Naast zijn tekenwerk heeft de Rotterdamse tekenaar ook een goede reputatie opgebouwd als scenarioschrijver. Zo schreef hij scenario’s voor o.a. “Johnny Goodbye” voor Dino Attanasio en “Storm” voor de in 2003 overleden Britse stripauteur Don Lawrence. Tegenwoordig maakt hij ook deel uit van het auteursduo die de strips van “De Rode Ridder” maakt, waar hij verantwoordelijk is voor de scenario’s die door Claus Scholz worden uitgetekend.’

Hoe zit het toch met het nieuwste Agent 327-album ‘De Daddy Vinci Code’? Al op 25 april 2006 werd op ‘Welkom in Duckburg’ hierover gemeld in ‘Agent 327 deel 20: De Daddy Vinci Code’:

‘Uitgeverij L ruimt dit jaar plaats in voor het 40-jarig jubileum (1966-2006) van Agent 327. De albums zijn van 1 april tot 1 juli 2006 in prijs verlaagd.

Dit najaar verschijnt het 20e album uit de reeks: De Daddy Vinci Code.

Zoals de titel van het album al doet vermoeden ontkomt Agent 327 niet aan de heersende Da Vinci Code mode. “Het geweten van Nederland” moet uitzoeken of de schat van de Tempeliers is begraven in Renesse. Dit wordt hem ingegeven door de vraag of prins Bernhard een directe afstammeling is van koning David en Maria Magdalena. De vraag doemt op of de Mona Lisa eigenlijk een portret van Madonna is? De hoeder des vaderlands is vast en zeker in staat om dit dossier tot een goed einde te brengen.’

Helaas is dit nog altijd niet het geval. Het verhaal is in 2009 begonnen te lopen in Eppo, maar een jaar geleden onderbroken, met nog maar twaalf pagina’s van de 46 te gaan, en nog altijd niet hervat en tot een goed einde gebracht. Als het na vijf jaar dan nog maar goed komt met het Vaderland...

.

Trampoline

Voordat de maand april voorbij is, nog even dit. Gisteren schreef ik in ‘Horizontaal’ bijna nebenbei:

‘het Bernard Lievegoed College for Liberal Arts bestaat 40 jaar. Daar zou je zo overheen lezen. Op de website van dit BLCLA ben ik het ook niet zo duidelijk tegengekomen.’

Nou – onder ‘Nieuws’ staat het toch echt wel:

‘Dit jaar vieren wij het 40-jarig Jubileum van het Bernard Lievegoed College of Liberal Arts/Vrije Hogeschool. Ter gelegenheid hiervan vinden een aantal activiteiten plaats, waaronder een bijzondere voorstelling van het programma Felix, Shaffy & Sebaz, speciaal bestemd voor onze vrienden. De voorstelling vond plaats op woensdagavond 13 april in het Felix Meritis in Amsterdam.’

Maar, toegegeven, het spettert er niet vanaf. Het bericht is trouwens 14 april gedateerd. Er direct onder, met de datum 8 april, lees ik:

‘Afgelopen dinsdag was Jelle van der Meulen met ons in gesprek. Hij ging daarin uitvoerig in op de vraagstukken van een organisatie als het BLCLA in deze tijd. Het gesprek dat daarop volgde was boeiend en inzichtgevend. Op zijn weblog geeft Jelle een terugblik op het gesprek. Een boeiende visie, een “Trampolin” voor de geest.’

Gek dat men naar een pdf verwijst, en niet direct naar zijn weblog. Op die bewuste datum van 8 april publiceerde hij daar namelijk ‘Bernard Lievegoed College. Über soziale Trampolins und mutige Sprünge’:

‘Letzte Woche hatte ich in Driebergen in den Niederlanden ein Gespräch mit Mitarbeitern des Bernard Lievegoed College for liberal Arts. Die Unterhaltung fiel mit der Tatsache zusammen, dass, wie Clarine van Lookeren Campagne es ausdrückte, der Todestag Lievegoeds (12. Dezember 1992) im Laufe des Jahres 2011, “seinen ersten Mondknoten erreichen wird”. Und weil Mondknoten immer Umschlags- und Wendepunkte sind, bewegte uns die Frage: Wie steht es heute mit den Impulsen Lievegoeds?

Nun kann man sich auf zwei Arten und Weisen mit dieser Frage beschäftigen. Erstens kann man auf die vielen Initiativen schauen, die Bernard Lievegoed ergriffen und initiiert hat. Wo stehen im Moment die Lievegoed’schen Institute, wie Zonnehuizen (eine heilpädagogische Einrichtung), das NPI (ein Büro für Organisationsentwicklung) und die Vrije Hogeschool (heute Bernard Lievegoed College for liberal Arts)?

Und zweitens kann man auf die innere Dynamik oder die “immanente” Entfaltung seines Impulses blicken. Dabei geht es eher um Fragen, die weit über die genannten Institute hinaus gehen und generell die Lage unserer Zeit betreffen. In meiner Zusammenfassung des Gespräches von letzter Woche werde ich diesen zweiten Weg gehen. Es wird sich dann zeigen, dass die Willensrichtung von Bernard Lievegoed erstaunlich aktuell ist.

Lievegoed war ein Mensch, der aus kräftigen Intuitionen heraus arbeitete. Manchmal hatte er Mühe damit, seine Intuitionen rückwirkend über die Inspiration, die Imagination und die (wissenschaftlichen) Begrifflichkeiten so zu benennen, dass sie für das heutige Denken zugänglich und verständlich wurden. Aus diesem Grund war und ist seine Arbeit verletzbar. Manchmal muss man (zum Beispiel in seinen Büchern) durch eine Menge Unterholz kriechen, um die Lichtung im Wald zu entdecken.

Allerdings führt dieser Umstand dazu, dass man gezwungen wird, die eigenen Kräfte zur Aufnahme der Intuitionen zu stärken. Die Hindernisse in den Lievegoed'schen Darstellungen, vorausgesetzt, dass man ihnen souverän entgegen tritt, sind eine Hilfe, die Sphäre der lichtenden Intuitionen zu erreichen. Anders gesagt: Lievegoeds Stärke lag nicht darin, bestimmte Inhalte sprachlich unmittelbar zu vermitteln, sondern darin, auf einen Weg hinzuweisen – er sprach diesbezüglich vom “Saturnweg” – den jeder Mensch eigenständig gehen kann.

Ich würde sagen, dass seine Impulse von drei großen Intuitionen geprägt worden sind. Die erste ist, dass es in der heutigen Zeit vor allem darum geht, die schlummernden “Missionen” in den Biographien der Einzelnen frei zu setzen. Ausbildung, Fortbildung, Schulung, ja überhaupt das Leben als solches, müsste darauf gerichtet sein, die Menschen als freie Initiatoren zu erwecken.

Die zweite Intuition bezieht sich auf das soziale Leben. Nur im offenen und wohlwollenden Zusammenleben und Zusammenarbeiten der Menschen werden die geistigen Quellen des Einzelnen gefunden und geöffnet. “Statt die anderen klein zu machen, können wir lernen, einander größer zu sehen”, meinte Lievegoed in seinem Buch “Über die Rettung der Seele”. An dieser Stelle ist auch eine Notiz von Rudolf Steiner sehr hilfreich: “[...] auch die Furcht darf davon nicht abhalten, dass man in den Abgrund des Individuellen fällt, denn man steigt aus diesem Abgrund im Verein mit vielen Geistern auf und erlebt sich mit ihnen in Verwandtschaft; dadurch wird man aus der geistigen Welt geboren [...]”.

Die dritte Intuition hängt damit zusammen, dass – ich sage es in meinen Worten – das heutige Bestreben soziale Netze zu bilden, erweitert werden könnte durch die Einsicht, dass die Netze sich in Trampolins verwandeln können. Der Sturz in der individuellen Abgrund macht eine Kraft frei, die im Grunde genommen den befreienden Sprung nach oben ermöglicht. Diese Erkenntnis, so meine Lievegoed, müsste allen therapeutischen, pädagogischen, sozialen und sonstigen Bestrebungen eine neue Richtung geben.

Entscheidend ist, wie die “Institutionen” sich auf diese Bewegung-der-Initiation einstellen. Mir scheint es so zu sein, dass gerade diese Frage im Moment am meisten brennt und lodert. Wie kann sich zum Beispiel ein Kindergarten oder eine Schule diesbezüglich “fähig” machen? Welche Formen oder “Rituale” werden gebraucht, um gemeinsam ein soziales Trampolin zu bilden?

Der erste Mondknoten (18 Jahre, 7 Monate und knapp 10 Tage nach der Geburt) hat einen stürmischen Charakter. Er ist geprägt von dem adoleszenten Verlangen, so richtig vorwärts zu gehen und zuzugreifen, auch wenn die nötigen Erkenntnisse noch fehlen. Am Ende des Gespräches in Driebergen wurde deutlich, dass alle einzelnen Mitarbeiter des College, aber auch das Team als Ganzes, diesbezüglich vor einer Schwelle stehen, die nur mit Mut überschritten werden kann.

Das theoretische Wissen, dass am Abgrund die Masken fallen und die Selbstverständlichkeiten nicht mehr tragen, fragt um praktische Sprünge nach oben. Es war berührend zu bemerken, dass die Bereitschaft sich in unsichere Bereiche zu begeben, dorthin wo alles schwebt, stark vorhanden ist. Das Bernard Lievegoed College wird unter der Leitung von Jeroen Lutters seinen Weg finden.’

Mede naar aanleiding van dat bericht ‘Horizontaal’ gisteren, en eerdere berichtgeving hier, zoals ‘Optimaal organiseren’ op 16 april 2009, ook nog dit nieuws van het lectoraat Antroposofische Gezondheidszorg. Het is immers vroeg dag, 6 mei aanstaande:

‘06-05-2011: “Optimaal organiseren van antroposofische gezondheidszorg”

Op vrijdag 6 mei organiseert het lectoraat Antroposofische Gezondheidszorg samen met het Instituut voor Mens- en Organisatieontwikkeling en het lectoraat Mens en Organisatie van de Stenden Hogeschool een minisymposium.

Vorig jaar zijn therapeutica in Nederland gevraagd mee te doen aan een actie-onderzoeksproject naar het optimaal organiseren van gezondheidscentra op antroposofische basis. Een aantal therapeutica toonde interesse, het therapeuticum Mercuur uit Eindhoven heeft meteen besloten mee te doen. Intussen stappen ook anderen in en wordt het tijd voor een eerste reflectie.

Het minisymposium is van 15.30 tot 18.00 uur en vindt plaats in de Kleine Tuinzaal van congrescentrum Antropia in Driebergen. U bent van harte welkom!

Lees verder...’

Laten we hier eens op klikken. Na de bovenstaande tekst wordt vervolgd met:

‘Daarom nodigen Adriaan Bekman van het Instituut voor Mens- en Organisatieontwikkeling én lector Mens en Organisatie aan de Stenden Hogeschool in Leeuwarden en Erik Baars, lector antroposofische gezondheidszorg aan de Hogeschool Leiden, u van harte uit voor een minisymposium op 6 mei. De beide lectoren zullen ingaan op de achtergronden bij dit onderzoek. Daarnaast zal Klaas IJkema, als onderzoeker vanuit het lectoraat betrokken bij Mercuur, terugkijken op het onderzoek en de resultaten ervan. Eveneens zullen leden van Mercuur vertellen over hun eigen ontwikkelingen in dit onderzoeksproces.

Er is alle gelegenheid om vragen te stellen en ervaringen uit te wisselen. Ook kunnen er afspraken gemaakt worden voor deelname aan het onderzoeksproject.’

Ook niet onbelangrijk:

‘Deelname is gratis.

Bekijk het programma.’

Dat doen we ook en zien dan:

‘Het programma is:

15.00-15.30 uur: Aankomst en koffie en thee

15.30-16.00 uur: Achtergronden bij het actieonderzoek (Adriaan Bekman en Erik Baars)

16.00-16.45 uur: Presentaties projecten (medewerkers Therapeuticum Mercuur)

16.45-17.00 uur: Pauze

17.00-17.45 uur: Resultaten van het actieonderzoek (Klaas IJkema)

17.45-18.00 uur: Hoe verder vanaf hier?

Aan deelname zijn geen kosten verbonden. Wij hopen dat in ieder geval van elk therapeuticum één medewerker zal deelnemen.

Wilt u deelnemen aan het symposium, geeft U zich dan op bij Klaas IJkema. E-mail: ijkema@het-imo.net. Tel. 0343-574366.

Wij verheugen ons op een inspirerend symposium.

Adriaan Bekman

Erik Baars’

Horizontaal

Gisteren kwam het al ter sprake op het einde van ‘Op stoom’, nu ga ik er uitvoerig op in. Adriaan Bekman, directeur IMO (Instituut voor Mens en Organisatieontwikkeling), nodigt u namelijk op de website ‘Horizontaal leiderschap’ op de volgende manier uit:

‘Opening Centrum: 29 april

Vanuit IMO hebben we het initiatief genomen een Nederlands Centrum voor Horizontaal Leiderschap op te richten. We hebben een aantal organisaties gevraagd en bereid gevonden partner te zijn in dit initiatief, nl. het Bernard Lievegoed College for Liberal Arts, Koraal Groep, Triodosbank en Zonnehuizen. Dit zijn partners die een sterke verbinding hebben met de impuls van mens- en organisatieontwikkeling en die met het IMO horizontaal leiderschap willen onderzoeken en vormgeven.

In Brazilië bestaat een dergelijk Centrum al sinds 2009 en in Duitsland zal een centrum in de loop van dit jaar van start gaan. Dit Centrum voor Horizontaal Leiderschap heeft geen eigen gebouw maar wel een goed proces, een secretariaat en een website. Deze site, www.horizontaalleiderschap.nl, zal naast het geven van informatie over activiteiten en resultaten van horizontaal leiderschap, zich ook als een interactieve onderzoeksruimte ontwikkelen.

Op 29 april 2011 van 15.00 tot 18.00 uur zullen wij in conferentiecentrum Antropia te Driebergen/Zeist (naast het station) het Centrum feestelijk openen. Adriaan Bekman presenteert zijn twee nieuwe boeken “Bezield veranderen” en “Taal van de ziel”. Tevens verzorgt hij met anderen een muzikaal optreden “Taal van de ziel”. In workshops verkennen wij het thema horizontaal leiderschap. Hoe wordt dit vruchtbaar gemaakt in een organisatie, in uw organisatie? Onze mede oprichters brengen hun casus in. Wij presenteren tevens de masterclass voor horizontaal leiderschap en masterclass voor horizontaal adviseren.

Verder maakt U kennis met het Bernard Lievegoed College for Liberal Arts dat 40 jaar bestaat en dat een mooie nieuwe stap maakt op weg een vernieuwende hogeschool te zijn.

Ontmoeting en dialoog staan op deze bijeenkomst centraal.

Vraag

Wij nodigen U graag uit deel te nemen aan de openingsbijeenkomst van het Centrum voor Horizontaal Leiderschap op 29 april van 15.00 tot 18.00 uur te Antropia in Driebergen/Zeist. Kunt U laten weten of U daarbij aanwezig zult zijn en of U geïnteresseerd bent in dit initiatief?’

Er vallen hier meteen een paar dingen aan op. Om te beginnen die ‘Taal van de ziel’. Die werd ook al gesproken, of beter gezegd: gemusiceerd en ge-euritmiseerd, op de bijeenkomst van het Lectoraat Antroposofische Gezondheidszorg aan Hogeschool Leiden op vrijdag 12 november 2010, waarover ik op 2 maart berichtte in ‘Zelfregulatie’. Gek trouwens dat er hier nog altijd Triodosbank wordt geschreven. Overal in het land, in artikelen en op advertenties in de krant, op billboards en op de tv, zie je toch duidelijk Triodos Bank staan. Nou ja, misschien is niet iedereen zo taalgevoelig, voor geschreven taal tenminste. Het boek ‘Taal van de ziel’ wordt aangekondigd op de website van Uitgeverij Christofoor:

‘Taal van de ziel. Een sociale scholingsweg voor de innerlijke wereld

Verschijnt in: april

NB: de titel is gewijzigd.

In dit boek beschrijft Adriaan Bekman een sociale scholingsweg voor de innerlijke wereld die ieder van enig goede wil kan gaan. Hij zoekt en gebruikt daarvoor een taal van de ziel die wij met elkaar kunnen delen in de organisaties waarin wij verkeren. Deze scholingsweg onderscheidt zich van andere scholingswegen omdat zij niet primair aangrijpt bij een persoonlijke meditatieve activiteit die gericht is op “mijzelf”, maar omdat zij aangrijpt bij het dialogische proces dat het individuele ik met anderen biografisch doormaakt. Dit proces vindt niet alleen plaats in de natuurlijke gemeenschap die ieder door geboorte cadeau krijgt, maar vooral in de georganiseerde gemeenschap waar men zelf toe besluit deel van uit te willen maken. Het gaan van deze scholingsweg heeft betekenis voor ons eigen bestaan, maar vooral voor het morele samenzijn met onze medemens.

1e druk, paperback, 192 blz. € 22,50 ISBN: 9789060386590 Persoonlijke groei’

‘de titel is gewijzigd’ staat er. Inderdaad, eerder heette dit boek ‘Horizon-taal’. Dat kunnen we ook terugvinden op de website, in een weblogbericht van Klaas IJkema, getiteld ‘Horizon-taal’:

‘In organisaties wordt taal gebruikt: geschreven en gesproken. Taal doet iets met de mensen die er gebruik van maken. In een verticaal, hiërarchisch gevormde organisatie gaat het vooral over succes, targets, projecten, maatregelen, functie, draagvlak, risico-reductie. Deze en soortgelijke woorden hebben een disciplinerende uitwerking op mensen. De bedoeling is dat het systeem goed geolied loopt en de output optimaal is. Dat is de macht van verticale taal, die voor hoge productie moet zorgen. Bijvoorbeeld: accurate betaling, op tijd rijdende treinen, de logistiek van een haven.

Maar omdat we met mensen en niet alleen met machines te maken hebben, laten deze woorden iets belangrijks liggen, nl. de taal van de ziel. Mensen zijn niet alleen uitvoerders van opdrachten, maar hebben ook een binnenwereld, die een grote rol speelt. Als ze werken hebben ze er wel of geen zin in, als ze een klant bedienen beleven ze vreugde of onzekerheid, als ze in een team opereren laten ze zich leiden door angst of vertrouwen. En dat zijn realiteiten die nogal een verschil maken. Als er in organisaties ruimte ontwikkeld wordt voor een taal die hier recht aan doet, dan zal het vitaler en aantrekkelijker worden. We noemen die taal: horizon-taal.

Op 29 april presenteren wij het boek van Adriaan Bekeman: De taal van de ziel

Klaas IJkema’

Over dat andere boek, ‘Bezield Veranderen’, vinden we deze informatie:

‘Het boek van Adriaan Bekman Bezield Veranderen, met als ondertitel Kernbegrippen en oefeningen van de methodologie van de evidentie is begin maart verschenen. Het boek, uitgegeven bij van Gorcum, heeft 92 pagina’s en kost € 16,95.

Een vraag die medewerkers in organisaties bezighoudt is: “Hoe zorg ik ervoor dat er eens naar mij, naar ons, geluisterd wordt zodat we eindelijk eens onze echte problemen kunnen aanpakken; waar zijn ze daarboven met al die veranderingen eigenlijk mee bezig?”

In dit boek beschrijven wij een methodologie die, gebaseerd op jarenlang onderzoek en experimenteren, beoogt om te gaan met deze kloof tussen leidinggevende en medewerker bij het vruchtbaar bewerken van weerbarstige vraagstukken en trage vragen in organisaties, vooral in complexe, moeilijke omstandigheden. Deze methodologie heeft met bezieling te maken, de innerlijke geïnspireerde beweging die het uiterlijke verder brengt.

Ze sluit aan bij ontwikkelingen in de sociale wetenschappen, die in het boek ook kort gekarakteriseerd worden. Ze sluit ook aan bij jarenlange praktijken van creatieve leiders en adviseurs die nieuwe wegen zoeken en vinden in het omgaan met weerbarstige vraagstukken en trage vragen.’

Adriaan Bekman doet nog meer met dit onderwerp, wordt duidelijk uit deze pagina over ‘Minor’:

‘Op Stenden Hogeschool in Leeuwarden verzorgt Adriaan Bekman een minor voor studenten, uit alle opleidingen aldaar afkomstig, over horizontaal leiderschap. Deze minor van 10 weken brengt de studenten in organisaties van leden van de kenniskring waar zij gedrieën onderzoek doen naar een echt vraagstuk dat leeft bij een opdrachtgever. Ze voeren boeiende gesprekken met managers en medewerkers uit deze organisatie over dit vraagstuk, wat er uiteindelijk toe leidt dat de opdrachtgever en de betrokken medewerkers meer zicht krijgen op dit vraagstuk. De studenten presenteren aan het eind van de minor hun verworven inzichten aan elkaar en aan de genodigden uit de betrokken organisaties. Ook worden zij gevraagd in hun organisatie van onderzoek hun vondsten met de opdrachtgever en geïnteresseerden te delen.

Iedere donderdag komen de studenten samen en verwerken ze hun bevindingen. Tevens ontmoeten ze dan steeds een lid van de kenniskring Mens en Organisatie van lector Adriaan Bekman die met hun de eigen leiderschapsvisie deelt. Twee maal per jaar vindt een minor over horizontaal leiderschap plaats. De studenten zeggen aan het eind: we hebben niet een concept over leiderschap geleerd maar we hebben zelf leiderschap ervaren. Ik wil zelf die leider zijn.

In samenwerking met het Bernard Lievegoed College for Liberal Arts bereiden we een minor over horizontaal leiderschap voor die in het najaar voor studenten uit verschillende Hogescholen en Universiteiten toegankelijk wordt.’

Dat stond er ook nog aan het begin: het Bernard Lievegoed College for Liberal Arts bestaat 40 jaar. Daar zou je zo overheen lezen. Op de website van dit BLCLA ben ik het ook niet zo duidelijk tegengekomen. Men prijst zichzelf aan met ‘Hoger onderwijs dat heel de mens aanspreekt’:

‘Wij geloven dat ieder mens een onuitputtelijke hoeveelheid talenten heeft. Die talenten verdienen het ontwikkeld te worden in de context van heel de mens. Waar het hoger onderwijs zich steeds meer is gaan specialiseren, kiest het Bernard Lievegoed College for Liberal Arts voor verbreding en verdieping. Inspiratie als bron van ontwikkeling.’

Meteen daaronder zien we de Raad van Toezicht, bestaande uit:

‘Adriaan Bekman

Dick de Wolff

Ineke van der Linden’

Weer terug naar de website ‘Horizontaal leiderschap’, waar onder ‘Wie is wie?’ worden vermeld:

‘Bestuur

Adriaan Bekman, Directeur Instituut voor Mens- en Organisatieontwikkeling

Jeroen Lutters, Rector Bernard Lievegoed College for Liberal Arts

Willem den Hartog, Voorzitter Raad van Bestuur, Koraal Groep

Frans Broekhuizen, Voorzitter Raad van Bestuur, Zonnehuizen

Peter Blom, Voorzitter Raad van Bestuur, Triodosbank

Masterclass

Contactpersonen voor de masterclass

Klaas IJkema, Adviseur IMO

Happy Megally, Adviseur IMO’

Willen we meer weten, kunnen we door naar de pagina met de ‘Kenniskring’:

‘Leden

Adriaan Bekman, lector Mens en Organisatie aan de Stenden Hogeschool, Leeuwarden. Onderzoek is naar de Taal van de Ziel. Hoe kunnen we onze innerlijke wereld uitdrukken op belangrijke momenten in het organisatie leven. Het is het zoeken naar een nieuwe leiderschapstaal. Website: www.het-imo.net

Jarig Komrij, consultant ISM, onderdeel van de Stenden Hogeschool. Onderzoeksthema is “betekenisvol veranderen, leren en leiden” bij docenten uit het gehele onderwijsveld (van primair tot hoger onderwijs) die de masteropleiding “Leren & Innoveren” volgen. Website: www.ismweb.nl

Rob Flohr, docent Stenden Hogeschool: statistiek, wiskunde en filosofie. Onderzoek: De relevantie van Bayesiaanse statistiek voor praktijkgericht onderzoek: hernieuwde plaatsbepaling van het kennende en oordelende subject in de context van kwantitatieve data-analyse. E-mail: rob.flohr@stenden.com Website: www.stenden.com

Ben Verleg, interim manager en adviseur. Doet promotieonderzoek onder de titel “Zingeving in besluitvorming”. E-mail: benverleg@gmail.com Website: www.benverleg.nl

Liesbeth Weinans, oprichter Ballorig

Joris Brenninkmeijer, adviseur CAP. Zijn onderzoeksthema gaat over lef en laf. Welke betekenis hebben moed en angst in organisaties? Hoe kunnen moed en angst meer expliciet meedoen in processen van organisatie ontwikkeling? E-mail: brenninkmeijer@cap-adviseurs.nl. Website: www.cap-adviseurs.nl

Klaas IJkema, adviseur IMO. Onderzoek naar het waarnemen van zingeving, bezieling en het verband tussen het waarnemingsvermogen en leiderschap. E-mail: ijkema@het-imo.net Website: www.het-imo.net

John Luijten, adviseur IMO

Frans Broekhuizen, Voorzitter Raad van Bestuur Zonnehuizen

Jaap Jongejan, voorzitter CNV Vakmensen

Willem den Hartog, Voorzitter Raad van Bestuur van de Koraal Groep. Ontwerpt en doet onderzoek naar de invoering van het gedachtegoed van horizontaal leiderschap binnen Koraal Groep, met speciale focus op het thema persoonlijk leiderschap. Website: www.koraalgroep.nl

Marjolanda Herdriksen, adviseur ISM

Quinten van de Rhoer, Impuls Belastingdienst

Anne Keizer

Happy Megally, adviseur IMO’

Dat geeft geen slechte indruk. Zou het in de praktijk ook echt allemaal zo horizon-taal zijn?

.

Op stoom

We hebben al enige tijd weinig nieuws mogen horen van het Bernard Lievegoed Fonds. De laatste keer moet op 29 december 2010 zijn geweest, in ‘Stakeholders’. De website geeft sindsdien nog altijd geen enkel nieuw teken van leven. Maar eind vorige maand verscheen wel de ‘Nieuwsbrief No 33 aan leden en belangstellenden van de Netwerkuniversiteit d.d. 31 maart 2011’, met de volgende inhoud:

‘In de bijlage treft u een belangrijke mededeling aan van het bestuur van het Bernard Lievegoed Fonds (BLF).

In dit bericht Nieuwe plannen Lievegoedfonds.pdf wordt beschreven hoe het BLF vier jaar geleden als fonds is begonnen met als belangrijkste doel om het “antroposofisch wetenschappelijk onderzoek” (financieel) te ondersteunen. En hoe na een jaar behoefte bleek aan een huis voor de groep “antroposofische wetenschappers”. Zo startte begin 2008 de Netwerkuniversiteit. Binnen enkele maanden na deze start bleek reeds de actieve betrokkenheid van nu ruim 100 wetenschappers. Zij zouden vanaf toen in wisselende samenstelling gaan deelnemen aan de inmiddels meer dan tien wetenschappelijke bijeenkomsten. Bijeenkomsten specifiek voor leden (de fijnproevers) en bijeenkomsten met een meer openbaar karakter. Met name door de openbare bijeenkomsten groeide de belangstelling snel ook omdat vele geïnteresseerde niet-wetenschappers het grote belang inzagen van het bestaan van de Netwerkuniversiteit. Leden en belangstellenden (samen ± 500) werden aldus ook lezer van de Nieuwsbrief (met gemiddeld 10 nummers per jaar). In deze nieuwsbrieven verschijnen de aankondigingen van de conferenties, van de boekpresentaties van leden, mededelingen van het bestuur van het BLF/Netwerkuniversiteit e.d.

Na drie jaar Netwerkuniversiteit gaat zij nu een nieuwe fase in. De leiding wordt “geïnstitutionaliseerd” en het bestuur van het fonds past zich aan de realiteit aan met een duidelijke blik op de toekomst. Ikzelf draag als coördinator mijn werkzaamheden per 1 april met veel vertrouwen over aan Tamara Čop, terwijl Cees Leijenhorst (die u kent als BLF-bestuurslid/wetenschapper) de inhoudelijke leiding van de Netwerkuniversiteit gaat invullen.

Dit alles staat in bijgaande brief ( Nieuwe plannen Lievegoedfonds.pdf ) nog eens preciezer beschreven.

Het “Instituut Netwerkuniversiteit” is in relatief korte tijd goed op gang gekomen. Dit kon door een vorm van permanente aandacht en door met velen van u actief samen te werken, en doordat de antroposofische wetenschappers kennelijk ook graag hun actieve medewerking hebben willen geven.

Als daarvoor de goede condities worden verzorgd, kan de Netwerkuniversiteit de komende jaren een enorme groeipotentie ontwikkelen. Zo’n conditie is bijvoorbeeld een doorgaande proactieve opstelling van alle betrokkenen die zich tegelijk richt op de noodzakelijke verdieping als op de aansluiting met het reguliere wetenschappelijke veld.

In de eerstvolgende conferentie van de Netwerkuniversiteit hoop ik persoonlijk afscheid van u te nemen.

Met dank voor uw betrokkenheid en interesse, en met hartelijke groet,

Max Rutgers’

Het door Max Rutgers genoemde bericht luidde als volgt:

‘De nieuwe plannen van het Prof. Dr. Bernard Lievegoedfonds

De Stichting Prof. Dr. Bernard Lievegoedfonds, fonds voor antroposofische wetenschappelijk onderzoek werd opgericht in november 2006. De doelstelling is om na verkregen schenkingen en nalatenschappen financieel bij te dragen aan wetenschappelijk onderzoek, geïnspireerd door de antroposofie. Een tweede doelstelling is om antroposofisch wetenschappelijk onderzoek te stimuleren. Een derde doelstelling werd het inrichten van een infrastructuur voor ontmoeting en beraad van antroposofische wetenschappers. Dit kreeg de naam “Netwerkuniversiteit”.

Begin 2008 is aan Max Rutgers van Rozenburg gevraagd om mee te werken deze doelen te bereiken. Hij ging zich richten op de fondsenwerving en op het organiseren van de Netwerkuniversiteit.

Inmiddels is ons Fonds meer dan vier jaar op stoom en leek een moment van evaluatie en bezinning gepast. Welke doelstellingen zijn gehaald en welke niet? En mogen daaraan consequenties worden verbonden? Ons Fonds was nog maar nauwelijks opgericht of een groot aantal aanvragen voor onderzoek werd voorgelegd; aanvragen overigens van wisselende kwaliteit en diepgang. Het bestuur heeft aan een beperkt aantal aanvragen een financiële bijdrage toegekend, na vaststelling van toekenningcriteria en na bepaling van een vaste procedure. Dat heeft in alle gevallen tot publicaties geleid waarvan binnenkort een overzicht zal worden gepresenteerd. Vrij snel werd duidelijk dat de doelstelling “stimuleren van antroposofisch wetenschappelijk onderzoek” vooraf moest gaan aan de doelstelling “financieren van antroposofisch wetenschappelijk onderzoek”. Immers daarbij kan meer gestuurd worden op kwaliteit vooraf, en op een evenwichtige aanvragenstroom vanuit alle disciplines.

In de tweede helft van 2010 heeft het bestuur op basis van de opgedane ervaringen besloten de beschikbare energie en financiële middelen eerst en vooral in te zetten voor het uitbouwen en verdergaand faciliteren van de Netwerkuniversiteit en wel in een vorm die zich verder structureel kan ontwikkelen. Dit bleek nodig om de tegenvallende inkomstenstroom optimaal in te zetten om kracht te geven aan wat perspectief heeft, om een inhoudelijk forum te creëren ook voor de beoordeling van onderzoek en om de sturing van de Netwerkuniversiteit te verankeren. Cees Leijenhorst, filosoof en docent aan de Radboud Universiteit Nijmegen, zal zijn bestuurslidmaatschap neerleggen en de inhoudelijk leiding op zich nemen van de Netwerkuniversiteit. Hij zal daarbij terzijde worden gestaan door Tamara Čop, consultant en met name thuis in het werkgebied onderwijs. Zij zullen de taken van Max Rutgers overnemen en direct rapporteren aan het bestuur van het Lievegoedfonds. Zij krijgen daartoe, samen met de directie die door Ted van den Bergh namens Triodos Foundation wordt gevoerd, een duidelijk mandaat. Het bestuur van het Lievegoedfonds is blij dat Cees Leijenhorst en Tamara Čop deze taken op zich willen nemen en dankt Max Rutgers voor al zijn inzet in de afgelopen drie jaar. Hij heeft met name de Netwerkuniversiteit mede vorm en inhoud gegeven. Cees Leijenhorst en Tamara Čop worden beiden adviseur van het bestuur dat formeel verantwoordelijk blijft voor de Netwerkuniversiteit.

Het bestuur is tegelijkertijd teruggebracht van 8 naar 5 leden en zal meer op afstand gaan besturen. Over de nieuwe invulling van de samenstelling (tot maximaal 5 personen) en over de verbinding met de Antroposofische Vereniging in Nederland is overleg met de AViN gaande. De nieuwe taakopvatting binnen het bestuur brengt ook een andere wijze van beoordelen van mogelijke nieuwe onderzoeksvragen met zich mee. Deze beoordeling zal onder leiding van Cees Leijenhorst binnen de Netwerkuniversiteit zelf inhoudelijk worden georganiseerd en met een advies aan het bestuur worden voorgelegd dat formeel beslist. Over al deze zaken zult u in de loop van dit jaar uitgebreider worden geïnformeerd.

Ons bestuur ziet deze aanpassingen als gewenst voor de continuïteit van de Netwerkuniversiteit. Wij zijn dankbaar dat dit instituut mede door Max Rutgers een belangrijke plek binnen de antroposofische beweging heeft gekregen. Cees Leijenhorst kan daar verder op voortbouwen.

Tamara Čop zal alle praktische werkzaamheden, de website, de organisatie en coördinatie van de Netwerkuniversiteit bijeenkomsten voor haar rekening nemen en per 1 april aanstaande als contactpersoon optreden. U vindt onderaan deze brief alle verdere praktische informatie.

In kringen van de Netwerkuniversiteit zal op een nader te bepalen datum van Max Rutgers afscheid worden genomen.

Wij vertrouwen erop iedereen op deze wijze adequaat te hebben geïnformeerd.

Namens het bestuur,

Bert Vroon, voorzitter

Ted van den Bergh, directeur.’

Gisteren verscheen dan inderdaad de ‘Nieuwsbrief No 34 aan leden en belangstellenden van de Netwerkuniversiteit d.d. 26 april 2011’ met de volgende inhoud:

‘Met ingang van april 2011 heb ik de dankbare taak van Max Rutgers van Rozenburg overgenomen om het werk van de Netwerkuniversiteit te coördineren. Ik zal mij kort aan u voorstellen.

Mijn naam is Tamara Čop en draag met trots de Slavische naam van mijn vader. Mijn moeder is thuis in het Haagse. Terwijl ik als organisatieadviseur, met wortels in het onderwijs, directies en managementteams van scholen en bedrijven begeleid, voed ik samen met mijn man onze drie jonge kindjes op en vind mij in de avond terug aan onze huiskamertafel al schrijvende aan een mastersscriptie Meaningfull Leadership & Dialogue Inquiry. Voor de Netwerkuniversiteit van het Lievegoed Fonds hoop ik van toegevoegde waarde te zijn gezien mijn affiniteit met, en inzet voor de inbedding van het antroposofisch mens- en wereldbeeld in de Universitaire wereld en mijn persoonlijke existentiële verbinding met de antroposofie.

Cees Leijenhorst heeft de inhoudelijke leiding van de Netwerkuniversiteit op zich genomen en geeft deze vorm vanuit een visie die het best weergegeven wordt in zijn eigen woorden: “Om adequaat te kunnen anticiperen op het gevaar dat wetenschap verzandt in abstract, irrelevant onderzoek terwijl de sfeer van de zingeving en waardeoriëntatie zich loszingt van het methodisch denken van de wetenschap en dreigt terecht te komen in een grenzeloos irrationalisme, is de uitdaging van de 21 eeuw en die van Antroposofisch wetenschappelijk onderzoek, deze kloof duurzaam te overbruggen”.

Met aandacht voor oeroude traditie, tijdloze symboliek en wereldse waarden willen Cees Leijenhorst en ik in een zinvolle, productieve samenwerking de Netwerkuniversiteit verder uitbouwen op een wijze die de tijdgeest past.

Hierbij zullen wij concreet stappen zetten in het mobiliseren van een internationaal netwerk met gelijkgestemden op academisch niveau en ons actief inzetten voor acquisitie voor de Netwerkuniversiteit.

Het formeren van een kring van fondsen of andere organisaties die de activiteiten van het Lievegoedfonds willen steunen, behoort tot de speerpunten.

Stap voor stap zullen we werken aan het opbouwen van expertise, capaciteit en erkenning, uiteraard op meerdere werkgebieden om verdere expansie te realiseren.Tevens is het wezenlijk om jonge onderzoekers met de focus op een bredere oriëntatie dan alleen “meten is weten”, aan ons te binden.

Voor het jaar 2011 hebben we het plan om voor de onderwijssector een publiekssymposium te organiseren, met als thema: “Welk onderzoek is er nodig in het onderwijs om tot gezonde impulsen in de samenleving te komen?” In een maatschappij waarin het onderwijs sterk dienend is geworden aan de economie, zou het weer mogen gaan over het verbeteren van beweegredenen; een argumentatie voor waarachtig onderwijs. In de voorbereiding hierop organiseert de Netwerkuniversiteit een Ronde Tafel dialoog. Dit betreft een besloten bijeenkomst voor onderwijsprominenten op basis van invitatie, met als doel het toewerken naar een manifest. Output van deze dialoog zal, in stellingen geformuleerd, leidend zijn voor het onderwijssymposium in het najaar van 2011. Wij zullen hier tijdig verdere bekendheid aan geven.

Voorts breng ik graag de volgende wetenswaardigheden onder uw aandacht:

1. Prof. Dr. Klaas van Egmond. Hoogleraar Geowetenschappen UU, verzorgt de derde lezing van de BLCLA Studium Generale, op donderdag 12 mei 19.30 tot 21.30, met als titel; Duurzaamheid als opdracht van de samenleving in de 21e eeuw. Voor meer informatie zie: BLCLA_Studium_Generale_lezing_III

2. In het kader van 150 jaar Rudolf Steiner (1861-1925), verzorgt Universität Witten/Herdecke een zogeheten Ringvorlesung in de thematiek: “Was hat Rudolf Steiner mit Wissenschaft zu tun; ist die von Ihm um die Wende vom 19. zum 20. Jahrhundert begründete Anthroposophie im 21. Jahrhundert noch zeitgemäß?” Zie voor verdere inlichtingen: StuFu_Ringvorlesung_150_Jahre_Rudolf_Steiner

3. De Iona Stichting organiseert een werkdag “Theorie U en Meditatie” op 19 mei 2011 van 10.00 tot 18.00 uur op Christophorus, Duinweg 35 te Bosch en Duin. Naast andere plenaire sprekers zal Arthur Zajonc “acte de presence” geven. Deze bijeenkomst is specifiek bestemd voor leidinggevenden van organisaties met een antroposofische achtergrond. Mail voor meer informatie of voor aanmelding voor 5 mei, naar: iona@iona.nl.

4. Ter kennisgeving: Een aantal leden van de Netwerkuniversiteit heeft meegedaan aan het Bologna Congres in Italië met als dragende thema: “Ala ricera dell’io”, vertaald: “Op zoek naar het Ik”. In 2011, waarin we de 150e geboortedag van Rudolf Steiner gedenken, is het tevens 100 jaar geleden dat hij sprak op het 4e Wereldcongres voor Filosofie te Bologna. Op termijn komt er van het congres wat in april plaatsvond beeldmateriaal beschikbaar en ik zal u dan attent maken op de vindplaatsen en betreffende websites hiervoor.

5. De tweede studiemiddag over “islam en antroposofie” van 29 april 2011, zal vanwege de absentie van Christine Gruwez uitgesteld worden tot een nader te bepalen datum. De deelnemers zijn hier reeds in een aparte berichtgeving van in kennis gesteld.

6. Herhaling aankondiging: Oprichting van het Nederlands Centrum voor Horizontaal Leiderschap. Op 29 april 2011 van 15.00 tot 18.00 uur zal in conferentiecentrum Antropia te Driebergen/Zeist (naast het station) het Centrum feestelijk worden geopend. Adriaan Bekman presenteert dan ook zijn twee nieuwe boeken. Aanmelding op: bekman@het-imo.net.

Met een hartelijke Lentegroet, mede namens Cees Leijenhorst,

Tamara Čop’

Haas

En nu is het dan tijd om een terrasje te pakken, op de Boulevard Saint-Michel...

Het is ‘derde Paasdag’. Dus we kunnen nog even over de Paashaas beginnen; dat hebben we totnogtoe niet gedaan. Ook elders heeft men zich suf gebogen over eieren en hazen met Pasen en wat die te betekenen hebben; maar wat ik nu tegenkwam van Regina Reinsperger bij ‘Themen der Zeit’ mag toch wel als een ‘antroposofische interpretatie’ gelden en stond mij niet zo duidelijk voor de geest. Dus daar komen, van gisteren, ‘Notizen über den Osterhasen’:

‘Ein uraltes Symbol und seine Darstellung in den unterschiedlichsten Zeiten. Von der chinesischen Seidenstraße nach Europa. Das Dreihasenfenster in Paderborn und der Hase bei Joseph Beuys.

Im chinesischen Tierkreis ist der Hase das vierte Tier und sitzt nach altem chinesischem Glauben noch heute im Mond und gilt deshalb als Attribut der Mondgottheiten. Wird der Hase weiß dargestellt, ist er über 1000 Jahre alt und ein Symbol für Göttlichkeit und Langlebigkeit, ein roter Hase steht für Frieden, Glück und Wohlstand. Als lunares Symbol symbolisiert er zudem Weiblichkeit, Fruchtbarkeit, Verjüngung, Wiedergeburt und Intuition.

Auch die Legende von Buddha und dem Hasen ist bekannt: der Hase bot sich selbst dem im irdischen Leib verkörperten Buddha zur Speise an und sprang ins Feuer. Seitdem symbolisiert der Hase im Buddhismus vollkommene Selbstaufopferung und um das Andenken an sein Opfer zu ehren, versetzte Buddha das Bild des Hasen in den Mond.

Über die chinesische Seidenstraße kam das Hasensymbol vermutlich schon in der Antike über Kleinasien und die Mittelmeerkulturen nach Europa. Erste frühchristliche Darstellungen finden sich auf Tonlampen, Töpferwaren Epitaphien, Reliefs und in den Katakomben.

Die in Deutschland bekannteste Darstellung ist das Dreihasenfenster im spätgotischen Kreuzgang des Paderborner Doms. Es stammt aus dem 16. Jahrhundert und man sieht im Maßwerkkreis drei Hasen in einem gleichseitigen Dreieck angeordnet. Die Hasen sind in Bewegung und ihre Bewegungsform erinnert an ein buddhistisches “Rad des Lebens”. Die Besonderheit der Darstellung drückt der Volksmund so aus: “Der Hasen und der Löffel drei, und doch hat jeder Hase zwei” – die Hasen sind an den Ohren so vereinigt, dass jeder Hase seine beiden Ohren hat, aber insgesamt nur drei zu sehen sind. Das Fenster dürfte zu den am meisten besuchten Sehenswürdigkeiten der Stadt Paderborn gehören.

Die Anordnung: Kreis und Dreieck der Ohren wird als Hinweis auf die Trinität angesehen. Die verdeckten Ohren sind aber auch ein Zeichen für den Mond, der ja ganz, halb oder gar nicht zu sehen ist. Die im Rad springenden Hasen symbolisieren zusätzlich den Kreislauf der Zeit: die Schnelligkeit mit der ein menschliches Leben vergeht, also ein “Memento-mori-Symbol”.

Ähnliche Darstellungen wie in Paderborn finden sich auch in anderen Kirchen, das Motiv war im 16. Jahrhundert sehr beliebt. Auch Dürer malte ein Bild “Die heilige Familie mit den drei Hasen”, auf einem Flügel des Hochaltares des Freiburger Münsters spielen zwei Hasen zu Füssen der schwangeren Maria und Elisabeth. Heiligenattribut ist der Hase beim heiligen Martin von Tours und Albert von Siena. Auch im Wappen der Stadt Hasloch ist das Motiv der drei Hasen zu finden.

In der profanen Kunst wurde der Hase ebenfalls vielfältig dargestellt, Dürers Hasen kennt wohl jeder und auch die unzähligen Stillleben, auf denen ein Hase als erlegte Jagdbeute und künftiger Braten dargestellt ist.

Einen besonderen Bezug zum Hasen hatte auch Joseph Beuys: “Für mich ist der Hase das Symbol für die Inkarnation, Denn der Hase macht das ganz real, was der Mensch nur in Gedanken kann. Er gräbt sich ein, er gräbt sich einen Bau. Er inkarniert sich in die Erde, und das allein ist wichtig.” Seine bekannte Performance vom 26.11.1965 nannte er: “Wie man dem toten Hasen die Bilder erklärt.”*

Es ist Ostern, das Fest der Auferstehung und des neuen Lebens, also lassen wir den Hasen leben und freuen uns mit den Kindern über den Osterhasen, der in der Nacht zum ersten Sonntag nach Frühlingsvollmond wieder so viele schöne, bunte Eier gebracht hat.

* wikipedia’

Ook ‘The Present Age’ doet op zijn manier mee, met ‘W. J. Stein: How to Read the Bible (or Historical Evidence of the Old and New Testament)’:

‘In this year’s Easter festival we like to republish an article on the deeper historical questions that Walter Johannes Stein had in connection to the Old and New Testament. A scientific mind usually smiles about the seeming errors and misconceptions of the Bible. Stein disagrees and gives examples as to why.

The starting point of the article is a lecture Stein gave at the University where he himself was learning as a young student in Mathematics at the University of Vienna between 1909 and 1914. The title was “Christ as the central point of World-History”. He states that of the 2000 lectures he had given in Vienna between 1918 and 1938, none were attended by so many people. It shows the inherent interest people seem to have in this subject. But how can people with a “modern” scientific mind find access to the Bible?

Stein gives a possibility, we think. His underlying claim is that “Every line in the Bible can be vindicated at the forum of all sciences.”

He explains that some of the errors and misconceptions of the Bible can be traced back to not contextualizing or not using all available sciences to examine the facts. For example, misconceptions about the Creation or about the biblical chronology are due to different systems of years that are being used. In another example, Stein shows how the separation into the two sexes from the rib of Adam can, from the right point of view, be recognized in the birth every child.

As a theme that is so strongly connected to the Eastern time, we hope that you, as our readers, will find in it an opportunity for further research and questions. We hope you had a good Easter time.

The Editors

Please find the article here.’

Het betreft een artikel van september 1936, uit ‘The Present Age’, derde jaargang, nr. 9, en werd gisteren geplaatst. Een reuze actueel thema – en misschien ook daarom nu geplaatst – gezien de recente ophef over het ‘Laatste Avondmaal was op woensdag’, zoals zelfs het Reformatorisch Dagblad vorige week woensdag, middenin de Goede Week, nog meldde:

‘Het Laatste Avondmaal van Jezus met Zijn discipelen had niet plaats op Witte Donderdag, maar een dag eerder, stelt een christelijke Britse natuurwetenschapper.

Wie de beschrijving die de vier evangeliën geven van de laatste week van het leven van de Heere Jezus naast elkaar legt, stuit op een probleem. Zoals Johannes het beschrijft, lijkt het alsof het Laatste Avondmaal plaatsvond na het begin van het Joodse paasfeest, terwijl deze gebeurtenissen volgens Jezus, Mattheüs, Markus en Lukas op hetzelfde moment plaatshadden.

Tal van Bijbelgeleerden hebben zich al over deze discrepantie gebogen. De meeste Bijbelgetrouwe exegeten stellen dat het hier gaat om een schijnbare tegenstrijdigheid. Johannes gebruikte een andere kalender dan de drie overige evangelisten, stellen zij. Ook volgens Johannes vond het Laatste Avondmaal plaats op donderdag 14 Nisan, zo stelt bijvoorbeeld de Kamper hoogleraar dr. J. van Bruggen.

Professor Colin Humphreys van de universiteit van Cambridge komt nu met een nieuwe theorie. Zijn boek hierover verschijnt in juni, maar Oxford University Press bracht deze week al de belangrijkste conclusies naar buiten. Goed getimed van de marketingafdeling, want ze zijn inmiddels breed uitgemeten in de media.

Humphreys stelt ook dat Johannes een andere kalender gebruikte, maar komt tot de conclusie dat het Laatste Avondmaal plaatshad op (omgerekend) woensdag 1 april in het jaar 33 na Christus. Jezus zou zijn gekruisigd op vrijdag 3 april, Goede Vrijdag. De wetenschapper, een christen, baseert zijn conclusies op onderzoek van Bijbelse, historische en astronomische bronnen.

Humphreys is ervan overtuigd dat Jezus, Mattheüs, Markus en Lukas een antieke Joodse kalender hebben gebruikt. Johannes hanteerde de moderne maankalender, die toen al op grote schaal werd gebruikt.

De Brit, die werkzaam is bij de afdeling materiaalwetenschappen van de universiteit van Oxford, werkte sinds 1983 aan zijn onderzoek. “Ik was geïntrigeerd door de verhalen in de Bijbel over de laatste week van Jezus, waarin geen verwijzing is te vinden naar woensdag. Het wordt de verdwenen dag genoemd”, aldus Humphreys in een interview met het Britse persbureau Reuters. “Maar dat leek zo onwaarschijnlijk: Jezus was een zeer druk man.”

Het is lastig om de argumenten van Humphreys te beoordelen omdat het boek nog niet beschikbaar is, vindt dr. P. J. Lalleman, docent Nieuwe Testament aan Spurgeon’s College in Londen. “Dat de synoptici – de evangelisten Mattheüs, Markus en Lukas – een kalender gebruikten uit de tijd vóór de ballingschap lijkt mij niet waarschijnlijk. Dan moet je kijken welke argumenten hij gebruikt, maar die zijn in berichten in de pers niet naar voren gekomen.”

Wat volgens Lalleman voor Humphreys pleit, is dat het boek op de site van de uitgever wordt aanbevolen door diverse Bijbelgetrouwe wetenschappers die hun sporen hebben verdiend. “Nogal wat bekende namen zeggen dat het een goed boek is. We moeten het in juni maar eens gaan lezen.”

De nieuwtestamenticus vindt het op zich positief wat Humphreys doet. “Hij probeert te laten zien dat de Bijbel betrouwbaar is, vanuit zijn wetenschappelijke kennis. Dat is goed, maar daarmee is niet gezegd dat hij ook gelijk heeft.”

“Het probleem is niet zo heel groot”, relativeert Lalleman de kwestie. “Zelfs ongelovigen geloven wel dat er zo iemand als Jezus geweest is en dat Hij is gekruisigd. Of dat nu op 1, 3 of 5 april is geweest, maakt niet zo veel uit.”’

Maar ook de editors zelf van W.J. Stein zijn niet zo heel precies: zij vergissen zich als ze stellen dat Stein tweeduizend voordrachten in Wenen heeft gehouden. Het waren er tweeduizend in totaal vanaf 1918 tot op dat moment van publicatie in september 1936; de genoemde in Wenen had het grootste publiek ooit bij hem. De bezorgers van de tekst hebben evenmin helemaal goed opgelet bij het bezorgers van de tekst, op bladzijde 4. Daar kom ik de volgende schrijffouten tegen: ‘The people of olden times’, ‘plantes’, ‘the rovultions of the MOon nodes’. Maar het meest verbaasd ben ik over een tekstpassage van Walter Johannes Stein zelf, aan het eind van de eerste pagina. Daar schrijft hij namelijk:

‘The word “Bible” was first applied to the sacred writings by St. John Chrysostom. He was a man of great spiritual significance, the possessor of oral tradition and having vision of his own which enabled him to know more about the events recorded in the Bible than the book itself conveys. Anyone who takes the trouble to collect all the passages in which St. John Chrysostom speaks of Lazarus, who was awakened to life by Christ will recognise at once that these are interpretations of one who knows more than what the Bible itself says. Morosow is right when he says that St. John Chrysostom was the writer of the Apocalypse as we have it today. The expression “Bible” is therefore applied first to the Revelation of John by its own writer.’

Johannes Chrysostomos als de schrijver van de Apokalyps van Johannes; is dat serieus bedoeld? Dat gaat wel tegen iedere mij bekende ‘antroposofische interpretatie’ in. Of begrijp ik het verkeerd? Even langs bij Wikipedia om te zien wie de bedoelde kerkvader was:

‘De Heilige Johannes Chrysostomus (Grieks: Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Kerkslavisch: Иоанн Златоуст, Ioann Zlato-oest), Nederlands, verouderd: Sint-Jan Guldenmond (Antiochië, ca. 345 – Comana, in Pontus, 14 september 407) was een beroemd prediker, aartsbisschop van Constantinopel, van 26 februari 398 tot 403. Hij is een van de kerkvaders en werd in 1568 verheven tot kerkleraar.

Na studies in de retorica en theologie leefde Johannes Chrysostomus een tijdlang als monachaal asceet. Hij werd in Antiochië tot priester gewijd. Vanaf 386 werd hij gedurende 12 jaar een bekend en begenadigd prediker. Hieraan dankt hij ook zijn bijnaam Chrysostomus (= Guldenmond).

In 398 werd hij, tegen zijn zin, door patriarch Theophilus van Alexandrië tot bisschop van Constantinopel gewijd. Hier trad hij op als boetprediker. Daar waar het kerkvolk hem steunde, veroorzaakte zijn optreden verzet in bepaalde kerkelijke en hofkringen. In 403 werd hij op een synode die door Theophilus was bijeengeroepen, schuldig bevonden aan onder andere verraad en werd verbannen. Onder druk van het kerkvolk kon hij terugkeren maar werd in 404 opnieuw verbannen.

Vanuit Armenië in de Kaukasus bleef hij corresponderen met zijn aanhangers en daardoor invloed uitoefenen. Het grootste deel van de brieven die van hem bewaard zijn stammen uit die tijd. Zijn tegenstanders kregen gedaan dat hij nog verder verbannen werd, naar de oostkust van de Zwarte Zee. Op weg naar zijn nieuw verbanningsoord stierf hij.

Keizer Theodosius II liet in 438 zijn stoffelijk overschot overbrengen naar Constantinopel.

Hij behoort zowel in het Oosten als het Westen tot de grote kerkvaders.’

Dat is ook vreemd: hij correspondeerde vanuit Armenië, maar zijn tegenstanders lieten hem nog verder verbannen, aan de oostkust van de Zwarte Zee. Maar Armenië ligt verder dan de oostkust van de Zwarte Zee... Nou ja, zo betrouwbaar is Wikipedia nu ook weer niet.

Op dinsdag 19 april schreef André Meiresonne op zijn eigen weblog, die trouwens in een mooi nieuw jasje is gestoken, over ‘Den Haag is een dorp’. Maar gisteren heeft hij deze bijdrage ook op zijn ‘Zinboek Weblog’ geplaatst, nu onder de titel ‘Bij ons op het dorp’. Hoog tijd dus om dit verhaal ook hier weer te geven:

‘Een van onze buren, Paul, heeft een ongeneeslijke spierziekte, ALS. Hij wordt steeds zwakker en raakt op den duur volledig verlamd. Een paar jaar geleden nog een gezonde, actieve kerel, groot en sterk, nu zit hij een elektrisch wagentje. Hij was altijd hun huis aan het verbouwen, nu wordt het voor hem verbouwd. Hij kan nauwelijks meer praten, communiceert via een spraakcomputer en heeft 24-uurs verzorging nodig. Hij is halverwege de veertig, hij is getrouwd en heeft twee kinderen, op de basisschool.

Paul heeft een sterke vrouw, Myra. Ze heeft het zwaar maar ze zit niet bij de pakken neer. En ze kan goed organiseren, op een manier die uitnodigend en aanstekelijk is. Vlak voor Sinterklaas gaven Paul en Myra een feest, in het café op het plein om de hoek. Aanleiding was de verjaardag van hen allebei. Reden was hun dankbaarheid. Het stond er vol. Helemaal vol met mensen die op de een of andere manier “iets” doen voor hun gezin.

Tientallen mensen die de kinderen naar school brengen, boodschappen doen en koken, bedden verschonen en de was doen, Paul’s lunch verzorgen en hem medicijnen geven, de kinderen uit school halen, de kinderen naar balletles en het voetbal brengen, en weer halen - tot en met de tafel afruimen, de katttenbak doen, de vuilnisbakken, de broodtrommels, de ontbijtboel, de weekboodschappen, en hulp bij de administratie.

Allemaal vrijwillig aangeboden. Door opa en oma, vrienden, bekenden, buren. Vaak uit henzelf, er is allerlei eigen initiatief. Zo heeft een van de buren voor de zaterdag een kooktoerbeurt georganiseerd. Acht buren doen mee. Rond zessen kun je een van hen met een warme pan of ovenschaal over straat zien gaan. Nog leuker dan de taartenbakwedstrijd op het jaarlijkse straatfeest. Want nu gaat het ook nog ergens over.

Dit zei Myra in haar “feestrede”: “Ik weet dat iedereen onze dankbaarheid wegwuift met ‘Geen moeite, graag gedaan’. Voor ons is het niet vanzelfsprekend. Vooral mijn leven zou er anders uitzien, als jullie er niet voor ons zouden zijn. Door jullie inzet kan ik ook nog min of meer gewoon ‘de vrouw van’ en ‘de moeder van’ zijn, ben ik niet alleen de facilitaire dienst en de verzorging. We kunnen nog tijd voor elkaar nemen en samen leuke dingen doen. Laten we het glas heffen op onszelf, op elkaar en op het leven! Proost!”

Ton, de vader van Myra, gepensioneerd en toegewijd, zag het allemaal aan op het feest in het café. De opgewektheid, de blijdschap, de dankbaarheid. De mix van licht en zwaar. En hij zegt: “Ik woon in een dorp, daar zou je dit verwachten. Maar hoe jullie dit hier in de stad voor elkaar doen, zo komt dat bij ons niet voor.”’